Nemanjići – dinastija koja je vladala 2 veka u jednom od najturbulentnijih perioda srpske istorije. Vodili su srednjovekovnu Srbiju od druge polovine XII veka do 1371. godine.
Nazvana je po Stefanu Nemanji, osnivaču dinastije. Za vreme svoje vladavine loza Nemanjića je uzdigla Srbiju sa nivoa vazala na nivo carstva, obezbedila Srpskoj pravoslavnoj crkvi nezavisnost i postavila temelje moderne srpske države.
U nastavku teksta sažeto je 2 veka vladavine Nemanjića, stoga nastavite da čitate i upoznajte se sa istaknutim pripadnicima ove dinastije prema hronološkom redu.
Loza Nemanjića – lista vladara
- Veliki župan Stefan Nemanja
- Kralj Stefan Prvovenčani
- Kralj Radoslav
- Kralj Vladislav
- Kralj Stefan Uroš I
- Kralj Stefan Dragutin
- Kralj Stefan Uroš II Milutin
- Kralj Stefan Uroš III Dečanski
- Car Uroš IV Dušan
- Car Stefan Uroš
Kao što smo već napomenuli, loza Nemanjića vladala je preko 200 godina, stoga ćemo pre nego što se upoznamo sa vladarima vratiti još malo u prošlost, da se prisetimo kako je izgledalo rađanje ove dinastije i odakle potiču njeni koreni.
Dinastija Nemanjića – rađanje svetorodne loze
Priča o Nemanjićima počinje mnogo ranije, kada je došlo do velikih promena u Raškoj 1166. godine. Sinovi vlastelina Zavide Vukanovića – Tihomir, Stracimir, Miroslav i Nemanja, preuzimaju vlast od župana Dese koga je svrgnuo vizantijski car Manojlo.
Tako je stara dinastija je zamenjena novom uz podršku Vizantije, isprva na čelu sa Tihomirom Vukanovićem.
Svako od braće držao je svoj deo teritorije, a taj period bio je težak za Srbe jer su se nalazili na raskršću sudara dve vojske koje su stalno ratovale – ugarske i vizantijske. S obzirom da su bili vizantijski vazali, Srbi su morali da učestvuju u sukobu na strani Vizantije.
Vizantijski car Manojlo tada postavlja Tihomira za velikog župana Raške, dok su njegova braća bili upravnici različitih okruga – Stracimir je držao teritorije oko Zapadne Morave, Miroslav je gospodario Zahumljem, a Nemanji su pripali Toplica, Ibar, Rasina i Reke.
Sukob između Tihomira i najmlađeg brata Nemanje počeo kada je Nemanja sagradio 2 manastira bez njegove dozvole, manastir Svetog Nikole i manastir Presvete Bogorodice, čime je otvoreno pokazao svoje velikožupanske pretenzije.
Međutim, Nemanja to nije uradio potpuno samostalno. Manojlu su odgovarali unutrašnji nemiri u Srbiji te se zbližio sa Nemanjom, dodelivši mu oblast Dubočicu, na teritoriji današnjeg Leskovca.
Zbog zbližavanja Nemanje Vizantiji, nastalo je nepoverenje među braćom.
Tihomir, u strahu za svoju vladavinu, hapsi brata i oduzima mu sve teritorije, a Stracimir i Miroslav podržali su ga u tome.
Građanski rat je bio neminovan i Nemanja se uz pomoć svojih pristalica oslobodio i odneo pobedu, proteravši svu svoju braću u Vizantiju, ujedno postavši veliki župan Srbije.
Međutim, Tihomir se nije tek tako pomirio sa porazom, te je okupio svoju vojsku i susreo se ponovo sa svojim bratom, ovoga puta u bici kod Pantina 1168. godine, u kojoj je Nemanja odneo pobedu, a Tihomir se udavio u reci Sitnici.
Nemanja se nakon toga pomirio sa preostalom braćom, dozvolivši im da upravljaju njihovim kneževinama. Shvativši da nema dovoljnu moć da se odupre Vizantiji, priznao je vrhovnu vlast cara Manojla, koji ga je prihvatio za vladara Raške.
Ipak, ovom pobedom na bojnom polju, Nemanja je postavio temelje za potpunu nezavisnost svoje zemlje. Njegova vladavina započela je 1168. godine, a dinastija Nemanjića je dobila svog rodonačelnika.
Kako je veliki župan Stefan Nemanja upravljao svojom zemljom?
Pogledajmo njegovu biografiju i pisane tragove koji su za njim ostali tokom istorije.
Veliki župan Stefan Nemanja – Biografija i važni podaci
Datum rođenja: oko 1113. godine
Datum smrti: 13. februara 1199. godine (ili 1200. godine)
Mesto rođenja: Ribnica, kraljevina Duklja
Mesto smrti: Hilandar, Vizantijsko carstvo
Supružnik: Ana
Potomstvo: Vukan Nemanjić, Stefan Prvovenčani, Sveti Sava, Jefimija, Jelena Asen
Veliki župan Raške, utemeljivač Srpske pravoslavne crkve, rodonačelnik loze Nemanjića i tvorac srpske srednjovekovne države – Stefan Nemanja je bez sumnje jedan od najvećih vladara u celokupnog srpskoj istoriji.
Nakon što je zvanično priznat za velikog župana nakon pobede u bici kod Sitnice, Stefan Nemanja je čekao svoju priliku da zbaci vrhovnu vlast Vizantije. Prilika se ukazala u savezništvu Mletačke republike, kraljevine Ugarske i Svetog rimskog carstva.
Nemanja je mobilizovao vojsku i napao Kotor. Međutim, savez je iznenada prekinut kada je ugarski kralj Ištvan III preminuo, a mletačku vojsku zadesila epidemija.
Ostavši sam u savezu, Stefan Nemanja nije mogao da uradi puno protiv vizantijskog cara Manojla koji je sa vojskom krenuo na Rašku, pa se pred naletom njegove armije povukao u planine.
Nedugo zatim, predao se caru Manojlu u Carigradu, predavši mu svoj mač u znak poniznosti. Postoje spisi koji govore o tome da ga je Manojlo golog, bosog i sa konopcem oko vrata vodio sa svojom trijumfalnom povorkom kroz Carigrad.
Vizantijski car je prihvatio njegovu predaju i poniznost, dozvolivši mu da ostane veliki župan Raške.
Učvršćivanje vlasti i istrebljenje bogumila
Pošto se prekrajanje granica završilo, barem u tom trenutku, Stefan Nemanja se okrenuo učvršćivanju vlasti u zemlji. Tihomirovog sina, Prvoslava, je naterao da se odrekne vlasti, a sazvao je i sabor protiv bogumila na kojem su bogumili proglašeni za jeretike.
Stefan Nemanja i nije imao previše izbora, jer su se bogumili zalagali za povratak izvornom hrišćanstvu, odbacujući crkvenu hijerarhiju i vlast. Politička pozadina iza ovog pokreta bila je otpor vizantijskoj državi, čiji je Stefan Nemanja još uvek bio vazal.
Uz pomoć vojske, počeo je surovo da se obračunava sa sledbenicima ovog učenja 1176. godine. Mnoge verske starešine su spaljene na lomači, vernici telesno kažnjavani i prognani iz zemlje, njihova imovina oduzeta, a knjige spaljene.
Stefan Nemanja nastavlja vojno da sarađuje sa Vizantijom, uredno ispunjavajući svoje obaveze vazala šaljući vojsku tamo gde se od njega zahtevalo, sve do smrti cara Manojla 1180. godine.
Pobuna vazala i ekspanzija Raške
Nakon smrti Manojla, Stefan Nemanja se okreće protiv carstva, jer je oslabljena Vizantija predstavljala šansu za proširenje srpskih teritorija i konačnog zbacivanja vizantijske vlasti.
Pored buntovnog Raškog župana, poslušnost su otkazali i Kraljevina Ugarska i banovina Bosna.
Veliki župan, između ostalog, osvaja Kosovo, Zetu, Travuniju, Zahumlje i Neretljansku oblast, među kojima su najznačajniji gradovi Beograd i Niš, a vojsku je doveo čak do praga današnje Sofije. U svojoj Hilandarskoj povelji, Veliki župan navodi da je osvojio “od morske zemlje Zetu i s gradovi”.
Njegova ekspanzija završena je porazom na Moravi 1190. godine, nakon čega je Raška i zvanično postala vizantijski vazal, međutim, Nemanji je priznata većina teritorija koje je osvojio u svom pohodu.
Do kraja 1186. godine, Stefan Nemanja je osvojio celu Duklju, Zetu kao i Kotor u kojem je sagradio svoj zamak.
Turbulentan period se ubrzo nastavio. Tome je doprinela ženidba vizantijskog cara Isaka II i ćerke ugarskog kralja Margarite, a kao miraz dogovorene su oblasti koje su se nalazile pod vlašću Stefana Nemanje.
Ovaj potez primorao je velikog župana da se okrene novim savezništvima, a prvi pregovori bili su sa svetim rimskim carem Fridrihom Barbarosom, kome je ponudio 20.000 vojnika i vazalstvo u zamenu za priznanje svih teritorija koje je Stefan Nemanja osvojio, i koje će osvojiti.
Barbarosa nije prihvatio ponudu, a Nemanja se samostalno okrenuo novim osvajanjima, zauzevši Zemen, Pernik, Velbužd, Stobi, Žitomisk i Skoplje. Ipak, početkom 1191. godine vizantijski car Isak II šalje vojsku koja je porazila Stefana Nemanju, opustošivši deo Raške i spalivši njegov dvorac.
Ženidba sina Stefana
Nakon poraza, Nemanja je bio primoran da sklopi mir sa Vizantijom i da svog srednjeg sina, kasnije poznatog kao Stefana Prvovenčanog, oženi Evdokijom Anđel, sinovicom vizantijskog cara čime bi dugotrajan mir bio osiguran.
Svadbeni dogovor se uskoro pokazao kao plodonosan za Nemanju, kada su Ugari napali Rašku, ali se veliki župan odbranio uz pomoć Vizantije.
Taj rat je ujedno bio i poslednji u kojem je učestvovao.
Na velikom državnom saboru, 25. marta 1196. godine titulu velikog župana predao je svom srednjem sinu, a Stefan Nemanja se zajedno sa svojom suprugom Anom zamonašio i dobio crkveno ime Simeon.
Svoj monaški život započeo je u manastiru Studenica, da bi se već sledeće godine pridružio svom najmlađem sinu Savi na Svetoj gori. Uz pomoć svog sina Save, Stefan Nemanja je obnovio manastir Hilandar 1198. godine.
Preminuo je u dubokoj starosti, ostavivši iza sebe nasledstvo koje će uticati ne samo na srpsku državu, već i na čitav Balkan i Evropu.
Loza Nemanjića je tokom istorije imala poseban odnos sa crkvom i verom, stoga se većina vladara na kraju života zamonašila, a kasnije ih je crkva kanonizovala za svece, što ćemo videti u nastavku hronologije.
Kralj Stefan Prvovenčani Nemanjić – Biografija i važni podaci
Datum rođenja: oko 1166. godine
Datum smrti: 24. septembar 1227. godine
Mesto rođenja: Nepoznato
Mesto smrti: Nepoznato
Supružnik: Evdokija Anđeo, Ana Dandolo
Potomstvo: Stefan Radoslav, Stefan Vladislav, Sveti Sava II, Stefan Uroš I, Komnina Nemanjić
Loza Nemanjića ima istaknute pripadnike dinastije, a jedan od najistaknutijih je svakako Stefan Provenčani – prvi krunisani srpski kralj.
Abdiciranje Stefana Nemanje u korist svog srednjeg sina Stefana nije mogla da prođe bez raskola u porodici.
Kao kompenzaciju, Stefan Nemanje je svom najstarijem sinu Vukanu ostavio na upravljanje Duklju, Travuniju, Hvosno i Toplicu, ali veliki komadi zemlje nisu mogli da ponište Vukanovo nezadovoljstvo, koji se ubrzo zatim proglasio kraljem Duklje.
Potez njegovog starijeg brata naterao je Stefana Nemanjića da uđe u pregovore sa rimskim papom Inoćentijem III, tražeći da ga kruniše kako bi postao kralj Raške, jer je Vukan već imao obećanu papsku krunu.
Zauzvrat, Stefan je ponudio papi da, barem u crkvenom smislu, potčini zemlju Rimu.
Ipak, Vukan Nemanjić je preko ugarskog kralja Emerika uticao na papu da ne kruniše Stefana, što je postavilo pozornicu za novi unutrašnji sukob Nemanjića.
Smrt Stefana Nemanje i građanski rat
U svetlu ovih istorijskih događaja koje prati i slabljenje Vizantije, Stefan Nemanjić proteruje vizantijsku princezu Evdokiniju, sa kojom je bio u braku kao deo dogovora između njegovog oca Stefana Nemanje i vizantijskog cara Manojla, navodno zbog preljube.
Pojedini izvori tvrde da je ovaj potez zapravo dodvoravanje papi, kako bi učvrstio veze sa njim i dobio željenu krunu.
Ubrzo nakon toga, utemeljivač loze Nemanjića, veliki župan Stefan Nemanja, monah Simeon Mirotočivi, preminuo je na Hilandaru 1199. godine ili 1200. godine. Braća kao da su čekala smrt oca kako bi ušla u otvoreni oružani sukob za titulu i prevlast, jer se upravo to desilo nedugo nakon njegove smrti.
Kako bi uspeli da prevladaju jedan drugog, morali su da pronađu saveznike.
Vukan je delovao prvi i uz pomoć hrvatsko-ugarskog kralja Emerika zbacio Stefana sa vlasti i zauzeo Srbiju 1202. godine. Pošto je ugarska vojska bila ta koja je napala Stefanove zemlje i pomogla Vukanu da dođe na vlast, ugarski kralj je sebe video kao vrhovnog vladara Srbije.
Papa Inoćentije III je iste godine pismom čestitao Emeriku na osvajanju srpskih zemalja, i Vukana naziva velikim županom. Motivacija iza papine zainteresovanosti za ove krajeve ležala je u širenju uticaja katoličke crkve.
Iako papa nije direktno poverio Vukanu da organizuje katoličke crkve po srpskim zemljama, veliki župan je to dozvolio, što će se pokazati kao pogrešna politika usmerena na pogrešno područje.
Povratak Save i pomirenje braće
U međuvremenu, proterani Stefan je svoje utočište pronašao u Bugarskoj, Ugarskim neprijateljima. Priliku za povratak u svoju otadžbinu je dočekao već sledeće godine, jer su 1203. krstaši osvojili Carigrad, što je dovelo do raspada Vizantijskog carstva.
Nakon što je izgubila centralne teritorije, Vizantija se organizovala u tri države – Nikejsko carstvo, Trapezuntsko carstvo i Epirska despotovina, dok su Latinsko carstvo osnovali krstaši nakon zauzimanja Carigrada.
Propast Vizantije izazvao je tektonske promene na istorijskog pozornici, pa je Bugarska mogla značajnije da deluje prema Ugarskoj.
U leto 1203. godine Bugari su porazili Ugare na bojnom polju i osvojili predeo od Niša do Braničeva, što je značajno oslabilo i Vukanovu vlast.
Uz pomoć bugarskog cara Kalojana, Stefan ponovo preuzima vlast nad Raškom, a Vukan se povlači u Zetu. Narod je više bio naklonjen Stefanu, zbog Vukanovih pretenzija da pokatoliči srpski narod i srpske zemlje, odnosno zbog stavljanja svojih interesa ispred interesa naroda.
Iako je dobio bitku nije dobio rat, stoga je Stefan pozvao svog brata Savu da dođe u Srbiju i ponese mošti Stefana Nemanje, Simeona Mirotočivog 1207. godine.
U pismu ga je podsetio na očevu volju da on vlada, a ne Vukan, čija samovolja je dovela do građanskog rata i strašnih razaranja Raške.
Rastko Nemanjić dolazi u Srbiju sa moštima da pruži podršku Stefanu kojeg naziva “bogom izabranog”, a Vukana “velikim knezom”.
Prema crkvenom predanju, Stefan i Vukan su se baš nad moštima njihovog oca izmirili. Njegovo ime se više u istorijskom spisima ne pojavljuje, stoga sudbina Vukana Nemanjića nije u potpunosti poznata. Prema mišljenju nekih istoričara, postoji velika mogućnost da je ubijen.
Krunisanje Stefana Prvovenčanog
Zbog pada Carigrada, došlo je novih sukoba na Balkanu, a Srbija se našla na putu četiri vojske – bugarskog cara Borila, latinskog cara Henrika Flandrijskog, vladara epirskog Mihaila I Anđela i ugarskog kralja Andrije.
Kako bi odoleo novim pretnjama, Stefan Nemanjić se više približio Veneciji i papi Honoriji III od koga je zatražio krunu. Pregovori su ovoga puta bili uspešni za obe strane.
Stefan Nemanjić je oženio Anu, unuku mletačkog dužda Enrika Dandole, ujedno dobivši dugo očekivanu krunu i uzdigavši Rašku na nivo kraljevine, a papa je Srbiju potčinio crkvenoj jurisdikciji Rima.
Različiti istorijski izvori navode drugačije detalje krunisanja Stefana Nemanjića, ali ono oko čega se većina izvora slaže je da je krunisan prema pravoslavnim obredima u manastiru Žiča, dobivši papin “venac”, zbog čega je nazvan “Prvovenčani”.
Srbija se tada uzdigla od nivoa županije na nivo kraljevstva, a dinastija Nemanjića postaje kraljevska loza.
U pojedinim izvorima se navodi da ga je nakon papinog legata krunisao i njegov brat Sava, premda nije u potpunosti potvrđeno. Od tada se tradicionalno svim srpskim kraljevima dodeljuje ime Stefan ispred njihovog imena, koja je simbolizirala reč kralj.
Stefan Nemanjić, iliti kralj Stefan Prvovenčani umro je 24. septembra 1228. godine, a neposredno pred smrt Sava ga je zamonašio i dobio je ime Simon.
Ono što je važno napomenuti je da Kralj Stefan Prvovenčani nije bio samo veliki vladar, već i jedan od prvih značajnih pisaca originalnih žitija vladara-svetitelja, a njegovo najznačajnije delo je “Žitije Svetog Simeona” u kojem je opisao život i delo svog oca, Stefana Nemanje.
Loza Nemanjića, pored stvaranja srpske države i srpske crkve, ima značajno mesto i u stvaranju srpske književnosti, koju dalje nastavljaju da formiraju nove generacije Nemanjića tokom decenija koje će uslediti.
Kralj Stefan Radoslav Nemanjić – Biografija i važni podaci
Datum rođenja: oko 1192. godine
Datum smrti: posle 1235. godine
Mesto rođenja: Nepoznato
Mesto smrti: Nepoznato
Supružnik: Ana Duka Asen
Potomstvo: bez dece
Naslednik Stefana Prvovenčanog, Stefan Radoslav, nasledio je tron u nestabilnim vremenima nakon raspada Vizantije.
Pošto je izgledalo da će Solunsko Carstvo obnoviti Vizantiju, u dogovoru sa svojim ocem, Radoslav za ženu uzima Anu Duka, ćerku despota grčke države Teodora Duke, koja je nastala u Epiru nakon pada Carigrada.
Zapravo, tokom svoje kratke vladavine Kralj Stefan Radoslav je čitavu svoju politiku podredio interesima Epira. Istorijski spisi navode da se više osećao Grkom nego Srbinom, što je donekle i očekivano, s obzirom da su mu i majka i supruga bile grčke princeze.
Njegovu privreženost grčkoj kulturi dokazuju i spisi u kojima se srpski kralj ne potpisuje kao Radoslav Nemanjić, već kao Radoslav Duka i to na grčkom jeziku.
Za crkvena pitanja sarađivao je sa ohridskom arhiepiskopijom, što ga je dovelo u direktan sukob sa stricem Rastkom Nemanjićem, odnosno Savom, koji je zbog ovog sukoba otišao na dugo putovanje po Istoku.
Pobuna naroda protiv kralja
Iako se isprva činilo da je politička odluka kralja Radoslava da se osloni na Epir bila ispravna, ova kocka se nije isplatila jer je Teodor Duka doživeo katastrofalan poraz u bici protiv Bugara 1230. godine, u kojoj biva zarobljen.
Izgubivši svoj politički oslonac, kralj Stefan Radoslav počeo je da gubi i podršku u svojoj zemlji, gde je raslo sve veće nezadovoljstvo njegovom vladavinom.
Srpski velikani su do tada prelazili preko njegovog grčkog porekla, braka bez dece i preteranog prihvatanja vizantijske kulture, ali kada je svojim odlukama doveo do slabljenja srpske države, stvari su se promenile.
Otvorena pobuna naroda protiv kralja Radoslava izbila je 1233. godine, a njegov brat Vladislav dolazi na presto uz pomoć Bugara, čiju princezu je i oženio da bi dobio njihovu pomoć.
Zbačeni kralj Radoslav se sa svojom suprugom Anom sklanja u Dubrovnik, iz kojeg se vratio tek 1235. godine nakon što je dobio garanciju za svoju bezbednost. Njegov stric, arhiepiskop Sava Nemanjić, ga je zamonašio po povratku i dao mu crkveno ime Jovan.
Nakon smrti, sahranjen je u manastiru Studenica, premda mesto i datum smrti nisu poznati iz istorijskih izvora.
Važno je istaći da je Radoslav prvi srpski kralj koji je kovao novac, a arheološka iskopavanja sugerišu da se kovnica nalazila među bedemima tvrđave Ras, na teritoriji današnjeg Novog Pazara.
Kralj Vladislav Nemanjić – Biografija i važni podaci
Datum rođenja: oko 1198. godine
Datum smrti: oko 1269. godine
Mesto rođenja: Nepoznato
Mesto smrti: Nepoznato
Supružnik: Belosava Asenina
Potomstvo: Stefan, Desa, ćerka nepoznatog imena
Kao i prethodni vladari iz loze Nemanjića, Vladislav Nemanjić je shvatio da mu za čvrstu vladavinu trebaju jaki saveznici. U to vreme, na Balkanu je najjača država bila Bugarska, a Vladislav je strateški oženio ćerku Bugarskog cara, Belosavu.
Ipak, stanje u državi nije bilo stabilno, čemu svedoči i stav arhiepiskopa Save koji nije podržavao nasilnu smenu vlasti. Ipak, prihvatio je već svršen čin i nerado krunisao Vladislava za novog kralja, nakon čega je otišao ponovo na putovanje po Istoku sa kojeg se nikada nije vratio.
Pre nego što je dobrovoljno napustio arhiepiskopsku stolicu, Sava je za naslednika odredio Arsenija Sremca, svog učenika.
Rastko Nemanjić umro je u Trnovu 1236. godine.
Smrt kraljevog strica nije pomagala da se stanje u Srbiji popravi, a kralj je počeo gubiti podršku naroda jer prvi srpski arhiepiskop nikako nije smeo biti sahranjen van Srbije, te je kralj Vladislav otišao kod tasta u Bugarsku da ga moli za Savino telo.
Nakon dugih i napornih pregovora sa Bugarskim carem, mošti prvog srpskog arhiepiskopa svečano su prenete u manastir Mileševa, zadužbinu koju je podigao Vladislav Nemanjić.
Ipak, to je samo trenutno primirilo unutrašnje nezadovoljstvo u državi kao i ambicije spoljnih vladara.
Sa istoka, barjaci Tatara zavijorili su se prema Balkanu.
Tatarska vojska je 1241. godine silovito upala u Ugarsku, devastirala Bosnu, opustošila Srbiju i izazvala potpunu pometnju u Bugarskoj stigavši do Jadranskog mora.
Tatari se nisu zadržavali u svom pohodu, već su za sobom ostavljali ruševine i smrt.
Iste godine, bugarski car Ivan Asen II umire, a Bugarska, najmoćnije carstvo na Balkanu postaje tatarski vazal, što je ujedno označilo i kraj bugarskog zeta, kralja Vladislava.
Nezadovoljna vlastela digla je bunu u proleće 1243. godine, a Uroš Nemanjić je zatražio od svog brata da mu mirno preda presto, što je kralj Vladislav odbio.
Vlastela je podstakla Uroša na građanski rat koji se završio u njegovu korist, nakon kojeg je Vladislav Nemanjić zatočen i bačen u tamnicu. Najveći otpor smeni na prestolu pružila je kraljica Belosava, zbog čega je bila prognana u Dubrovnik.
Ipak, neprijateljstvo nije trajalo dugo i braća su se izmirila, a Vladislav Nemanjić je nastavio da živi u Srbiji.
Umro je oko 1269. godine u manastiru Mileševa, njegovoj zadužbini gde je i sahranjen. Loza Nemanjića gajila je tradiciju da se vladari iz dinastije pred kraj života zamonaše, što je uradio i Vladislav Nemanjić dobivši ime Jovan.
Kralj Uroš I Nemanjić – Biografija i važni podaci
Datum rođenja: oko 1223. godine
Datum smrti: 1. maj 1277. godine
Mesto rođenja: Nepoznato
Mesto smrti: manastir Sopoćani
Supružnik: Jelena Anžujska
Potomstvo: Stefan Dragutin, Stefan Milutin, Brnča, Stefan
Dinastija Nemanjića i njeni vladari sklapali su jaka savezništva sa moćnijim državama, što je donekle potčinjavalo Srbiju njihovom uticaju.
Stefan Uroš I prepoznao je greške svojih prethodnika, pa za razliku od njih nije tražio jakog saveznika sa čijim padom su padali i srpski kraljevi, već je vodio samostalnu politiku koja se prilagođavala promenama na geopolitičkoj sceni.
Ipak, nije u potpunosti ignorisao dešavanja u svom komšiluku, već je naprotiv pomno pratio događaje i održavao veoma dobre odnose sa susednim državama.
Nikejski car Jovan III Vatac je u to vreme pokazivao velike ambicije, čiji su postupci vodili ka obnovi Vizantijskog carstva. Zauzeo je veliku površinu koja je ranije bila u sklopu Vizantije, što nije preterano uznemirilo kralja Uroša I jer je bio u dobrim odnosima sa Nikejom.
Sve do smrti Nikejskog cara Teodora II Laskarisa 1258. godine, kada je napravljena koalicija uperena protiv novog cara, kojoj se pridružio i srpski kralj.
Spor sa Dubrovačkom republikom
Ipak, prilika za promenom miroljubive politike Stefan Uroš I je pronašao u svom odnosu sa Dubrovačkom republikom. Bugarska je želela da oslabi sve jaču Srbiju, stoga je uticala na Dubrovnik da potčini Bar svojom verskom vlašću.
Bar je bio sastavni deo Srbije iako je stanovništvo bilo pretežno katoličko, što je govorilo da se kralj Stefan Uroš I podjednako dobro odnosio i prema katoličkom i prema pravoslavnom stanovništvu.
Kada je Papa podržao zahteve Dubrovnika oko crkvene jurisdikcije, Barani su zatražili pomoć svog vladara kralja Stefana Uroša I, a kralj se odazvao pozivu svog naroda. Sa svojom vojskom, našao se pred zidinama Dubrovnika 1252. godine.
Do konačnog razrešenja ovog dugogodišnjeg spora došlo je tek 1256. godine, presudom pape u korist Bara.
Ova odluka pape svedoči velikom uticaju na Balkanu koji je imao kralj Stefan Uroš I, a ovim diplomatskim uspehom uspeo je da katolike u svojoj zemlji stavi pod kontrolu Bara, svoje zemlje, a ne Dubrovnika koji nije bio u sklopu Srbije.
Stefan Uroš I pregovarao je i sa Bugarima, a nakon neuspelog dogovora napali su Srbiju već sledeće godine i prodrli do Polimlja. Međutim, to nije značajno narušilo snagu Srbije jer su se ubrzo povukli.
Izvori navode da je u tom periodu kralj Stefan Uroš I sklopio savez sa Ugarskom, zbog čega je rat sa Bugarskom prekinut, a Dubrovnik nije imao izbora osim da se pomiri sa srpskim kraljem.
Ipak, novi rat između Dubrovnika i Srbije izbio je 1265. godine.
Navodni povod bila je optužba Srbije da Dubrovnik otima primorske srpske zemlje, pruža utočište Uroševim neprijateljima i održava veze sa Venecijom.
Mir je sklopljen 1268. godine, a Dubrovnik je morao da isplati danak od 2000 perpera, dok je zauzvrat kralj Stefan Uroš ukinuo Dubrovniku carine.
Ženidba kralja Uroša I i Jelene Anžujske
Jelena Anžujska je bila veoma značajna politička figura tokom vladavine njenog muža. Njeno ugarsko poreklo svedoči o negovanju ugarsko-srpskih odnosa.
Nakon najezde Tatara i pustošenja Balkana, ugarski kralj Bela IV nastojao je da uspostavi diplomatske odnose sa srpskim kraljem kako bi osigurao svoju južnu granicu. To je, prema izvorima, najverovatnije ostvareno upravo sklapanjem braka Stefana Uroša i Jelene.
Iako nikada sa sigurnošću nije utvrđeno Jelenino poreklo, veruje se da je bila u srodstvu sa Karlom I, kraljem Napulja i Sicilije. U jednoj pismenoj prepisci, Karlo I naziva Jelenu svojom rođakom.
Toj teoriji svedoči i postupak srpskog kralja koji je, u čast svoje neveste, posadio jorgovane celom dužinom Ibarske doline kako bi je Srbija podsećala na domovinu.
Taj predeo je i danas poznat kao Dolina jorgovana.
Nakon kraljeve ženidbe, srpski odredi pridružili su se koaliciji protiv Nikejskog carstva, a koju su činili Epirska despotovina, Ahajska kneževina i Sicilijansko kraljevstvo.
Međutim, veče pred samu bitku došlo je do raspada saveza, najviše zbog sukobljenih interesa dva vladara sa Balkana. Epirske trupe su napustile bojište, dok su neki odredi prešli na Nikejsku stranu.
Armija Nikejskog carstva porazila je ostatak saveznika na bojnom polju, a ubrzo nakon bitke umarširali su u Carigrad, čime se obnovila Vizantija, a za cara je bio proglašen Mihajlo Paleolog.
Može se reći da učestvovanje srpskog kralja na Pelagoniji nije donelo dobra njegovoj državi, jer je nakon toga morao da napusti delove Makedonije koje je zaposeo 1258. godine, čime se državna granica vratila na staru liniju ispod Šar planine.
Odnosi Srbije i Ugarske
Kralj Stefan Uroš I negovao je dobre odnose sa Ugarskom tokom velikog dela svoje vladavine, pa je u jednom trenutku bio i njihov vazal.
Međutim, početkom 1268. godine srpski kralj napada Mačvansku banovinu u Ugarskoj, ali njegova vojska biva potučena. Ugari uspevaju čak i da zarobe Uroša kao i deo njegove vlastele.
Kralj Uroš I morao je da plati sopstveni otkup i prizna vazalne obaveze prema Ugarskom kralju. Kao garanciju mira, sklopljen je brak između Uroševog starijeg sina Stefana Dragutina i Kataline, ćerke Ugarskog kralja.
Takođe, prema Ugarskoj tradiciji Stefan Dragutin je postao “mladi kralj”, predodređen da nasledi presto čime su Ugari osigurali da njihova princeza jednog dana postane kraljica.
Uvođenjem ove nove institucije u spske običaje, ispostaviće se, biće pogubno po vladavinu kralja Uroša I.
Pad kralja Stefana Uroša I
Dinastija Nemanjića je imala svoje sporedne ogranke potomaka raznih vladara, a pred kraj svoje tridesetogodišnje vladavine, kralj Stefan Uroš I počeo je da se obračunava sa njima.
Uklonio je potomke kneza Miroslava iz Zahumlja, kao i potomke kralja Vukana iz Zete. Pored toga, ukinuo je vladarske titule kneza Duklje i kneza Huma, uspostavivši centralizovanu vlast.
Upravo je najveći protivnik takve vlasti bio njegov sin, “mladi kralj” Stefan Dragutin. On je tražio od svog oca da mu dodeli teritorije na upravu, što je kralj Stefan Uroš I kategorično odbijao.
Ugarski kralj je vojno podražao mladog prestolonaslednika, pa je došlo do sukoba oca i sina na Gatačkom polju, gde je kralj Stefan Uroš I bio poražen 1276. godine.
Nakon toga je došlo do dogovora između Stefana Dragutina i njegovih roditelja. Po odobrenju novog kralj Stefana Dragutina, njegova majka je upravljala Zetom i Trebinjem, a njegov otac Uroš je boravio u Zahumlju, gde se zamonašio kao Simon i umro oko 1280. godine.
Iako kralj Stefan Uroš I nije značajno proširio srpsku teritoriju, doprineo je boljem ekonomskom razvoju države. U vreme njegove vladavine u Srbiju su se naselili Sasi, nemački rudari koji su sa sobom doneli nove tehnike pronalaženja i prerade ruda plemenitih metala.
Razvoj rudarstva povećao je ukupno bogatstvo Srbije, pa je kralj Stefan Uroš I kovao srebrni novac koji je bio priznat u velikom broju zemalja kao valuta, a veći prihodi omogućili su kralju da se osamostali od vlastele jer je mogao da plati značajnu plaćeničku vojsku.
Kralj Stefan Dragutin Nemanjić – Biografija i važni podaci
Datum rođenja: oko 1251. godine
Datum smrti: 12. mart 1316. godine
Mesto rođenja: Nepoznato
Mesto smrti: Nepoznato
Supružnik: Katalina
Potomstvo: Jelisaveta, Stefan Vladislav II, Stefan Urošic
Dragutin Nemanjić je nasilno došao na presto uz pomoć strane vojske, što mu nije pomoglo da stekne simpatije u Srbiji.
Veliki plan njegovog oca, Stefana Uroša I, bio je da napadne Vizantiju i taj napad je pripremao celog svog života, premda se nikada nije usudio na odlučujući korak. Moguće je da je svoju zamisao preneo na svog sina, jer je Stefan Dragutin nastavio sa akcijama protiv Vizantije čim je zauzeo tron.
Dolaskom na vlast, kralj Stefan Dragutin je prvo uspostavio dobre odnose sa Dubrovačkom republikom 1276. godine i izdao “povelju o trgovini”, u kojoj se prvi put pominju vlasteličići.
Zatim je zaključio mir sa Ladislavom IV, ugarskim vladarom, čime je želeo da se osigura da niko neće da ga ometa u vojnom prodoru na Vizantiju. U Bugarskoj se tada vodio građanski rat, stoga nije morao da razmišlja o njihovom iznenadnom napadu.
Kao poslednji korak, sklopio je savez sa Karlom Anžujskim, a ta alijansa bila je direktno usmerena protiv Vizantije. Koalicija je bila sastavljena u Orvijetu 1281. godine, a činili su je Karlo I, latinski car Filip, vladar Tesalije Jovan Tesalski i srpski kralj Stefan Dragutin.
Vojni pohod na Vizantiju
Nestrpljiva vlastela u Srbiji bila je ratno raspoložena i željna da osvoji nove posede, jer je Srbija privredno dosta ojačala zbog eksploatacije ruda u vreme Uroša I pa je sakupila veliku vojsku.
Srpski kralj Stefan Dragutin je 1281. godine započeo osvajački rat protiv Vizantijskog carstva. U svom pohodu, srpska vojska je prodrla do grada Sera, međutim kralj se nije proslavio naročito u tom ratu.
Do izražaja je više došao Kotanica, vizantijski prebeg koji se borio protiv vizantijskog cara Mihaila VIII na strani srpske vojske, pljačkajući vizantijske pokrajine.
Početkom sledeće godine, vlastela je očekivala nastavak ofanzive i osvajanje novih teritorija, ali je kralj Stefan Dragutin pao sa konja i doživeo težak prelom noge.
Ovo iznenadno ranjavanje kralja izazvalo je opštu pometnju u Srbiji.
Kralj nije mogao biti kralj ukoliko ne može da jaše konja i nije ratno sposoban, a ranjeni vladar nije mogao voditi rat protiv Vizantije.
U atmosferi opšteg nezadovoljstva, kralj Stefan Dragutin saziva sabor u Deževu, i predaje kraljevsko obeležje – zlato, haljine, svoga konja i oružje svom mlađem bratu, Milutinu Nemanjiću.
Iako se istorijski izvori ne slažu oko odredbi Deževskog sporazuma, opšte je prihvaćeno da je ovim ugovorom određeno da, zbog bolesti kralja, Milutin Nemanjić nasledi presto, a da nakon njegove smrti celom Srbijom vlada sin kralja Stefana Dragutina, Vladislav.
Ipak, kralj Stefan Dragutin se nije u potpunosti povukao iz političkog života. Zapravo, Deževskim sporazumom Srbija je praktično dobila dva kralja, jer je Dragutin zadržao prostrane teritorije od Rudnika do Trebinja, a od svoje tašte ugarske kraljice Jelisavete dobio je na upravljanje Mačvu sa Beogradom i krajeve u Bosni.
Stefan Dragutin je prvi srpski kralj koji je povremeno živeo u Beogradu, a Beograd je tada prvi put u istoriji postao sastavni deo Srbije.
Pošto se Mačva u 13. veku nazivala Sremom, Stefan Dragutin je postao poznat kao “sremski kralj”, a njegov politički i vojni uticaj nastavio je da dolazi do izražaja i tokom vladavine njegovog mlađeg brata.
Kralj Stefan Uroš II Milutin Nemanjić – Biografija i važni podaci
Datum rođenja: oko 1253. godine
Datum smrti: 29. oktobar 1321. godine
Mesto rođenja: Nepoznato
Mesto smrti: Nerodimlje
Supružnik: Jelena, Jelisaveta, Ana, Simonida
Potomstvo: Stefan Uroš III, Ana Neda, Stefan Konstantin, Zorica
Kralj Milutin Nemanjić ostao je poznat u istoriji kao jedan od najmoćnijih srpskih vladara. Nastavio je politiku svog oca, a kasnije i brata pa je 1282. godine nastavio napade na Vizantiju.
Pored krune, Milutin je nasledio i učešće u koaliciji protiv Vizantije, a koja je za cilj imala konačni slom Vizantijskog carstva. Iako je Vizantija protivnapadom prodrla do Lipljana na Kosovu, to nije zaustavilo dalji napad srpske vojske.
Kralj Milutin se za razliku od svog brata, pokazao kao vrsan vojskovođa na bojnom polju. Duboko je zagazio u Vizantiju osvojivši Gornji i Donji Polog, Ovče polje, Zletovo i Pijanec, a u trajnom posedu je zadržao Skoplje koje je proglasio svojom prestonicom.
Vizantijci nisu očekivali, niti bili spremni za tako silovit napad srpskog kralja, zbog čega nisu imali dovoljno vremena da organizuju svoju odbranu.
Uporedo sa kraljem Milutinom, Vizantiju je na Balkanu napao i Jovan I Duka od Tesalije koji je takođe ostvario značajan uspeh. Međutim, Napuljski Anžujci koji su bili glavna pokretačka snaga ove koalicije odjednom izlaze iz saveza.
Naime, Vizantijski car Mihajlo VIII pružio je logističku i finansijsku pomoć pobunjenicima na Siciliji, čime je došlo do velike narodne pobune protiv kralja Karla I, poznata kao Sicilijansko večernje, jer je buna počela tokom večernje službe na uskršnji ponedeljak.
Anžujci su proterani sa Sicilije, a Karlo I je svoje snage usmerio na odbranu preostalih teritorija.
Nakon što je uspeo da osakati savez, Vizantijski car Mihajlo VIII usresredio se na rešavanje spora na Balkanu i konačan napad na Srbiju.
Podigao je ogromnu plaćeničku vojsku sa kojom je planirao da napadne kralja Milutina i Jovana od Duke, ali je na samom početku pohoda Mihajlo VIII umro.
Iako se dobar deo najamničke vojske razišao nakon careve smrti, Vizantijski prestolonaslednik car Andronik II Paleolog reaguje hitro, okuplja vojsku i napada Srbiju sprovodeći plan svog oca u delo.
Okupio je najamnike koje su mahom sačinjavali Turci i Tatari, a predstavljali su ozbiljnu vojnu pretnju kralju Milutinu, te se on povukao pred njima.
Pljačkaške horde plaćenika nastavile su da pljačkaju zemlju, prodrevši do Lipljana i Prizrena, sve dok ih nabujali Beli Drim nije zaustavio. U reci se deo vojskovođa udavio prilikom pokušaja da je pregaze na konjima, a sam vođa je uspeo da je pređe.
Međutim, sa druge strane su ga sačekale srpske snage koje su ga ubile, natakle njegovu odsečenu glavu na kolac i poslali je kralju Milutinu. Ostatak plaćenika se potom povukao nazad u Vizantiju, što je označilo kraj ofanzive.
Savez Milutina i Dragutina
Istovremeno, u Bugarskoj se kriza koju su stvorili Tatari povećavala, pa su pojedini velikaši proglasilii nezavisnost, stoga se Braničevska oblast pretvorila u leglo razbojnika koji su napadali i pljačkali teritorije pod Dragutinovom kontrolom.
U pokušaju da ih suzbije Dragutin Nemanjić je doživeo katastrofalan poraz, nakon čega su bugarski velikaši krenuli u osvajačku kontraofanzivu pod komandom vidinskog kneza Šišmana.
Zagazili su duboko u srpske teritorije, čak do Peći, pa su nastavili do manastira Svetih apostola, gde se iznenada pojavila srpska vojska i suzbila njihov dalji prodor.
Ovoj iznenadnoj pojavi srpskih snaga prethodio je dogovor dva brata, Milutina i Dragutina, o zajedničkom delovanju. Njihove združene snage nisu se zaustavile na tome da zaustave prodor bugara, već su kontraofanzivom zauzele Ždrelo, a potom i celu Braničevsku oblast koja je ušla u sastav Dragutinove države.
Osvojivši Vidin, knez Šišman se spasao čamcem prešavši Dunav. Kao osvetu, Milutin je planirao da spali grad do temelja, ali je ipak prihvatio pregovore nakon što ga je Šišman zamolio da “odvrati jarost gneva” i zakleo se na večitu lojalnost srpskom kralju.
Nakon što je mir sklopljen, Šišmanu je vraćen Vidin, a on se zauzvrat oženio ćerkom srpskog župana Dragoša čime je postao vazal kralja Stefana Milutina.
Međutim, Šišman je pre prihvatanja vazalstva Milutinu bio tatarski vazal, zbog čega je tatarski kralj Nogan pokrenuo veliku vojsku ka Srbiji sa ciljem da se obračuna sa Milutinom i prekine njegovu ofanzivu.
Kralj Milutin bio je svestan tatarske vojne nadmoći, te je umesto armije ka njima poslao izlasnike da pregovaraju o sklapanju mira.
Mir je sklopljen nakon što su Milutinove diplomate obećale tatarskom kralju da su vojne akcije usmerene protiv Šišmana bile defanzivnog karaktera, i da srpski kralj nema pretenzije da dalje proširuje teritoriju na račun Nogajevih bugarskih vazala.
Kao garancija mira, kralj Milutin je morao da preda taoce što je i učinio, poslavši mu svog sina Stefana i decu viđenijih srpskih vlastelina. Sa okončanjem bugarske i tatarske pretnje, Milutin Nemanjić je ponovo okrenuo koplja prema Vizantiji.
Vojni i politički uticaj prethodnog kralja Dragutina jasno se mogao videti iz saveza dva brata, kada su zajedničkim snagama nastavili borbu protiv Vizantije. Oko 1291. godine počinje nova ofanziva, a udružene snage Milutina i Dragutina stigle su do Egejskog mora i Svete Gore, međutim nakon povlačenja u Skoplje gube osvojene teritorije.
Iz istorijskih izvora se zna da se nakon zimovanja u Makedoniji Dragutin povukao na svoju zemlju, a Milutin je sam nastavio ofanzivu. Osvojio je zapadnu Makedoniju i sever današnje Albanije, a uspeo je da zakorači i u Tesaliju.
1284. godine su završena Milutinova trajna širenja ka jugu, a on je tokom tri godine osvajačkih ratova promenio čak tri supruge, najverovatnije zbog uspostavljanja diplomatskih odnosa ženidbom.
Mirovni pregovori sa Vizantijom
Od početka vladavine kralja Milutina, srpska vojska je u manjem ili većem obimu neprestano upadala u Vizantiju. Zbog toga su 1297. godine počeli pregovori između kralja Milutina i cara Andronika II.
Vizantiji je bio potreban mir sa Srbijom kako bi mogao da smiri situaciju na Balkanu, i istovremeno se okrene problemima u Maloj Aziji, dok Milutinu iscrpljujući rat nije odgovarao jer je morao da reši unutrašnje sukobe u svojoj zemlji.
Ugovor je podrazumevao da se kralju Milutinu priznaju teritorije koje je osvojio, kao miraz za ženidbu sa jednom od vizantijskih princeza. Iako je nameravao da za Milutina uda svoju sestru Evdokiniju, ona je to odbila dovevši cara u bezazlenu situaciju u kojoj nije mogao da ispuni dogovor.
Kralj Milutin mu je jasno stavio do znanja da takav čin smatra uvredom i da će na uvredu odgovoriti ratom. Car Andronik je zatim srpskom kralju ponudio svoju petogodišnju ćerku Simonidu, na šta je Milutin pristao jer u pitanju bio čisto politički brak koji će Milutinu, osim vojne moći, obezbediti i određen prestiž u svetu.
Ovom braku se oštro protivila gotovo cela država – sa jedne strane crkva jer je kralju Milutinu to već bio peti brak, a pored toga je njegova supruga bila još uvek dete. Sa druge strane vlastela, koja nije bila zainteresovana za prekid uspešnog rata sa Vizantijom koji je donosio značajno bogatstvo.
Sukob dva Nemanjića i građanski rat
Kamen spoticanja u odnosima Milutina i Dragutina bio je Deževski sporazum, i određivanje Dragutinovog sina Vladislava za naslednika prestola.
Loza Nemanjića sada već ima ustaljenu tradiciju da se dva brata sukobljavaju oko prestola, što je ubrzo dovelo do građanskog rata oko 1301. godine, premda se unutrašnji sukob očekivao. Tome svedoči i brojni pomoćni vizantijski odredi koji su stigli u Srbiju nakon venčanja Milutina i Simonide.
Borba oko toga čiji sin treba da nastavi presto nastavila se bez nekog većeg uspeha za obe strane.
U međuvremenu, čitav Balkan je goreo.
Ratovi su se vodili na sve strane, a kompleksna politika izazivala je previranja i unutrašnje sukobe u svakoj državi. Kralj Milutin Nemanjić ušao je u rat protiv Dubrovničke republike koja se završila mirovnim sporazumom uz posredovanje Mletačke republike, a povod za ovaj sukob nikada nije bio razjašnjen.
Njegovu vladavinu obeležili su i napadi Katalonske kompanije na Hilandar, odnosno vojska najamnika predvođena Rožerom de Florom. Bogatstvo svetogorskih manastira neizostavno je privuklo pljačkaše, a pomoć srpskog kralja stigla u času kada su se monasi spremali na predaju.
Tokom godina koje će uslediti, i Milutin i Dragutin tražili su moćne saveznike u borbi za prevlast u državi.
Međutim, zbog provizantijske politike srpske vlastela prešla je na stranu Dragutina koji je napao brata, dok je njegova vojska bila na frontu. Kako bi neutralisao vlastelu, Milutin ih je mobilisao i poslao u rat za vizantijske interese na prostoru Male Azije.
Naposletku, Srpska pravoslavna crkva se umešala, izmirila dva brata i odredila da se Deževski sporazum poštuje, čime je potvrđeno da je “mali kralj” Vladislav legitimni prestolonaslednik.
Ipak, nova pobuna brzo je buknula samo 2 godine kasnije, ovaj put na čelu sa Milutinovim sinom, Stefanom, koji nije želeo da prihvati da Vladislav bude novi kralj.
Vlastela ga je podržala u tome, jer njihovo nezadovoljstvo nije nestalo, već se naprotiv povećalo slanjem samih vlastelina da ratuju za Vizantiju. Kralj Milutin je nakon neuspelih pregovora podigao vojsku i uputio se ka Zeti, teritoriji kojom je vladao upravo njegov sin Stefan.
Snaga Milutinove vojske je toliko brojčano bila veća od Stefanove da se on predao bez borbe, i na kolenima molio svog oca za milost. Ovoga puta, kralj Milutin je bio nemilosrdan.
Naredio je da se Stefan okuje u lance, sprovede u Skoplje i tamo oslepi, kako ne bi nikada više mogao da pretenduje na srpski presto.
Međutim, Stefan je bio ili delimično oslepljen ili se pravio slep pred ocem, jer je dželat najverovatnije bio potplaćen uz pomoć nezadovoljne srpske vlastele. Nakon toga je svog slepog sina Stefana, suprugu Teodoru i dva druga sina Dušana i Dušicu proterao u Carigrad, kod svog tasta Andronika II.
Povratak Stefana Dečanskog i smrt kralj Milutina
Iako je zvanično uspostavljen mir između dva brata, unutrašnji sukob nikada nije prestao. Kralj Milutin je svoju priliku dočekao 1316. godine kada je njegov brat, Dragutin Nemanjić preminuo.
Pre smrti je na saboru za prestolonaslednika odredio svog sina Vladisava, nakon čega se zamonašio i uzeo ime Teoktist, a sahranjen je u manastiru Đurđevi Stupovi.
Međutim, Milutin Nemanjić nije previše čekao da pogazi dogovor i preuzme potpunu vlast.
Sa svojom vojskom upao je u posede svog pokojnog brata Dragutina, a “mladog kralja” Vladislava, koji je trebao da ih nasledi obojicu, bacio u tamnicu.
Aneksiranje Dragutinovih teritorija dovelo je kralja Milutina u ozbiljan sukob sa ugarskim kraljem Karlom Robertom koji je te teritorije smatrao svojim, jer su one samo ustupljene Dragutinu na upravljanje.
Ugarski kralj nije delovao ishitreno, već je oko sebe okupio koaliciju usmerenu protiv srpskog kralja Milutina koju su činili: Dubrovačka republika, Filip Tarentski, ban Mladen II Šubić i albanski prvaci.
U ratu koji je usledio spaljena je Beogradska tvrđava koju su Ugari zauzeli na juriš, nakon čega su zagospodarili Mačvom, stvorivši Mačvansku banovinu, a teritorija Srbije je značajno smanjena.
Pored toga, papa i ugarski vladar Karlo pokušali su da prošire koaliciju katoličkih snaga, pozivajući vladare Češke, Nemačke, Poljske i Koruške da se pridruže u ratu protiv “raškog nevernika”.
1320. godine na inicijativu srpskog arhiepiskopa Nikodima i svetogorskih monaha, kralj Milutin dozvoljava svom sinu Stefanu da se iz Carigrada vrati u kraljevinu Srbiju.
Nakon 7 godina izgnanstva, Stefan je pred ocem izašao sa povezom preko očiju, kao slep čovek, a otac mu je dao na upravljanje župu Budimlje, dok je njegovog unuka Dušana zadržao uza sebe kao taoca.
Turbulentna vladavina kralja Stefana Milutina iznenada je prekinuta, kada je tokom jesenjeg dana doživeo moždani udar, od kojeg je zanemeo i nemoćan završio u postelji.
Umro je 1321. godine u svom dvorcu u Nerodimlju.
Smrt kralja Milutina izazvala je opšti metež u državi. Nesređeni naslednički odnosi ostavili su prostora za apsolutnu anarhiju, a pljačkaške čete su čak opljačkale njegovo bogatstvom ukrašeno telo tokom sprovoda iz Nerodimlja u manastir Banjsku.
Iako je kralj Milutin za svog naslednika proglasio sina Konstantina, njegovo imenovanje za prestolonaslednika nikada nije ozvaničeno na saboru. To je pružilo legitimet Milutinovom sinu Stefanu da pretenduje na presto.
Nakon očeve smrti, skinuo je zavoje sa očiju i rekao da mu je sveti Nikola povratio vid kako bi upravljao srpskom kraljevinom.
Kralj Stefan Uroš III Nemanjić Dečanski – Biografija i važni podaci
Datum rođenja: oko 1275. godine
Datum smrti: 11. novembar 1331. godine
Mesto rođenja: Srpsko kraljevstvo
Mesto smrti: Zvečanski grad
Supružnik: Teodora Smilec, Marija Paleolog
Potomstvo: Stefan Dušan, Teodora Nemanjić, Simeon Uroš, Jelena Nemanjić Šubić, Dušica Nemanjić, Jana Gruba
Anarhija koja je usledila nakon smrti kralja Milutina, a koja je počela još za vreme njegovog sprovoda, pružila je mogućnost nesuđenom kralju Vladislavu da pobegne iz tamnice i pređe u susednu Ugarsku.
Iako je Stefan Dečanski ponudio Konstantinu Nemanjiću da vladaju zajedno, Konstantin je odbio da bude bratovljev savladar, nakon čega je poginuo u boju.
Stefan Uroš III krunisan je za kralja 6. januara 1322. godine, nakon što je porazio preostale pretendente na srpski presto, a istog dana je Stefan Dušan postao “mladi kralj”, predodređen za tron.
Vladislav, koji je iz tamnice pobegao u Ugarsku, nakratko se suprostavio Stefanu, ali je bio poražen kod Rudnika i ostatak života je proveo u Ugarskoj.
U borbi za krunisanje Stefana je podržala i crkva, nakon njegove demonstracije “čuda” koja je ostavila veoma jak utisak na državu, pobrala simpatije naroda i stvorila brojne pristalice.
Rat protiv Dubrovnika
Došavši na vlast, odlučio je da prvo uguši sve pobune koje su izbile po državi u čemu je uspeo.
Međutim, haotičnu situaciju u Srbiji i samovolju vlastele iskoristili su susedi, pa je već sledeće godine bugarski car Mihailo Šišman, onaj koga je poštedeo kralj Milutin u kontraofanzivi na Bugarsku, raskinuo brak sa Stefanovom sestrom Anom što je dovelo do pogoršanja odnosa između Srbije i Bugarske.
Takođe, Dubrovnička republika, iako su joj potvrđene carinske povlastice koje su imali ranije, ušla je u sukob sa novim srpskim kraljem jer je jedan dubrovački trgovac prešao na stranu Vladislava u odbrani rudničke tvrđave Ostrovice.
Kao osvetu, kralj Stefan Dečanski je 1324. godine naredio da se svi dubrovački trgovci na teritoriji Srbije pohapse, utamniče i da im se oduzme imovina.
U tom periodu Branivojevići, značajna i imućna srpska porodica odmetnula se od svog kralja i od Srbije odvojili područja Stona, Pelješca i ušća Neretve. Međutim, tada su postali lak plen za susede, te su ih u proleće 1326. godine napali Dubrovnik i bosanski ban Stepan II.
Kako rat nije bio objavljen kralju Srbije, već Branivojevićima, otpadnicima od kraljevstva, miroljubivi Stefan Dečanski isprva nije reagovao.
Napadnuti sa dve strane, dubrovačkim brodovima na moru i bosanskom vojskom na kopnu, Branivojevići već iste godine bivaju zarobljeni. Dvojica braće Branivojevića ubijena su u borbi protiv bosanske armije, a treći brat je zarobljen od strane Dubrovačke flote, stavljen u drveni kavez i ostavljen na javnom mestu da umre od gladi.
Ipak, četvrti brat je uspeo da pobegne u Kotor odakle je zatražio zaštitu Stefana Dečanskog, ali je u nameštenom suđenju osuđen na smrt, čime je Dubrovnik praktično masakrirao celu značajnu srpsku porodicu.
Na početku ovog sukoba, kraljev sin Dušan se aktivno zalagao da Dubrovnik pusti preostalu braću Branojevića na slobodu, došavši do same granice Dubrovnika da pregovara, međutim Dubrovčani nisu pristali da ih puste.
U pokušaju da pregovorima sa Srbijom ozvaniče svoje novoosvojene teritorije, kralj Stefan Dečanski tražio je od Dubrovnika godišnji danak od 1.000 zlatnika, što su ovi odbili.
Naposletku, iako je bio miroljubiv po prirodi, Stefan Dečanski nije mogao da prihvati da vojno beznačajna sila kakva je bio Dubrovnik otme Ston i Pelješac od kraljevine Srbije i dinastije Nemanjića.
Pošto ni jedna strana nije želela da popusti, rat je bio neizbežan, međutim Stefan Dečanski nije delovao ishitreno. Prvo je ograničio trgovinu sa Dubrovnikom da bi je naposletku u potpunosti ukinuo, a srpska vojska oslobodila je Ston i Pelješac, dok je poraženi Dubrovnik morao da pristane na sklapanje mira.
Sklapanje političkog braka Stefana Dečanskog
Loza Nemanjića ima dugu tradiciju sklapanja političkih brakova, a Stefan Dečanski ne izostaje za svojim precima. Kralj je prvo želeo da uspostavi jake veze sa zapadom, i smatrao je da će to najbolje učiniti ženidbom sa suprugom iz kuće Anžujaca.
Pregovori su vođeni sa Filipom Tarentskim, međutim papa Jovan XXII pisao je Stefanu Dečanskom da prvo mora da sa svojim narodom pređe u katolicizam. U zemlji gde je pravoslavlje bilo već duboko ukorenjeno, ovakav zahtev bio je apsolutno neprihvatljiv stoga se Stefan Dečanski okrenuo Vizantiji.
1324. godine sklapa brak sa sinovicom cara Andronika II, Marijom Paleolog. Međutim, ovaj brak nije doneo dugotrajan mir sa Vizantijom, jer je ubrzo izbio građanski rat između Andronika III i cara Andronika II.
Stefan Dečanski zvanično nije zauzimao stranu, a nezvanično je pomagao vizantijskom caru. Sa druge strane, mlađi Andronik III saveznika je pronašao u Bugarskom carstvu kojim je vladao Mihailo Šišman, neprijateljski nastrojen prema Srbiji.
Strana koju je podržala Srbija izgubila je u građanskom ratu, što je postavilo temelje novog rata u koji će srpski kralj neminovano biti uvučen.
Bitka kod Velbužda
Rat protiv Bugarske i Vizantije bio je neizbežan, što je Stefan Dečanski veoma dobro znao, stoga je počeo na vreme sa ratnim pripremama. Unajmio je plaćenike, uglavnom Nemačke i Španske konjanike, a mletačkim trgovcima je zabranio da bilo kakvo oružje prodaju u Bugarskoj.
Rat je počeo u leto 1330. godine kada je Srbiju napao vizantijski car Andronik III. Plan bugarsko-vizantijske koalicije bio je veoma jednostavan: napasti Srbiju sa dve strane i na taj način ih priklještiti i uništiti srpsku odbranu.
Međutim, Andronik III nije poštovao ovaj plan od samog početka pa je napao samo granicu i stacionirao vojsku u Pelagoniji, kako bi sačekao bugarske odrede. U suštini, bugarski car Šišman je na prvu liniju fronta stavio vizantijske trupe, dok je on sam praktično čekao ishod borbe.
Stefan Dečanski je bio upoznat sa njihovim planom, stoga je reagovao blagovremeno i odlučio da se obračuna sa njima pojedinačno. Međutim, njegova armija nije bila kompletna i očekivao je pojačanje, što lideri koalicije usmerene protiv njega nisu znali.
Naposletku, Bugari su pristigli do oblasti Zemen i srpski kralj je krenuo za njima. Disciplina Šišmanove vojske bila je gotovo nepostojeća, a nisu imali ni hrane već su neorganizovano otimali od srpskih seljaka.
Kralj Stefan Dečanski je želeo da pomeri bitku za kasnije, u strahu da njegovo pojačanje ne stigne na vreme. Poslao je pismo bugarskom caru u kojem mu je preporučio da se zadovolji onim što ima u Bugarskoj, vodio neuspele pregovore i strateškim odugovlačenjem je uspeo da odloži početak boja.
Osim što je uspeo da odloži bitku, ubedio je Bugare da je srpska armija brojčano mnogo slabija.
U pismu upućenom bugarskom caru je naveo: „Budi zadovoljan sa svojim, da to dobro bude, a ne želi drugo, što Bog drugima darova, jer dolaziš u sukob sa Bogom, kao onaj koji smućuje i ratuje ono što je od njega dobro razdeljeno.“
Kada su elitne jedinice Stefana Dečanskog pristigle u zoru 28. jula 1330. godine, Stefan Dečanski je vršio smotru trupa zajedno sa svojim sinom i “mladim kraljem”, Stefanom Dušanom.
Pred juriš je rekao: „U ime tvoje Gospode, pognaću neprijatelje moje i pobediću ih.”
Bitka kod Velbužda počela je napadom srpskih trupa na bugarsku vojsku. Prema izvorima iz Srbije i Grčke, obe suprostavljene vojske su imale po približno 15.000 vojnika, što je za srednji vek predstavljalo ogromnu armiju.
Bugari se nisu nadali srpskom napadu, pogotovo ne nakon pregovora, te je iznenađeni Šišman uzalud pokušavao da na brzinu napravi borbeni poredak. Kao rezultat njihove nespremnosti, Bugari nisu izdržali ni prvi nalet srpske vojske, već su se njihovi redovi odmah raspali pred jurišom konjice i započeli neorganizovano povlačenje.
“Mladi kralj” Stefan Dušan je to iskoristio da potpuno uništi bugarsku armiju, razbivši zaštitni prsten oko Mihajla Šišmana, bugarskog cara. Pošto nije uspeo da organizuje odbranu i sam je krenuo da beži, a srpski vojnici su ga sustigli i ubili.
Postoje istorijski spisi koji navode da je car Mihajlo Šišman ranjen izveden pred Dušana koji mu je potom odrubio glavu, ili da je izdahnuo u razgovoru sa Stefanom Dečanskim.
Ono što je sigurno je da je poraz Bugarske kod Velbužda bio tako katastrofalan, da je vojska bila u potpunosti razbijena, sam car je poginuo, a njihov vizantijski saveznik je promenio kurs i ustremio se ka obezglavljenoj Bugarskoj.
Nakon boja, sav ratni plen skupljen je na jedno mesto, a pred sprskog kralja su dovođeni zarobljeni bugarski velmoži kako bi svojim očima videli telo njihovog mrtvog cara.
Pobedom kod Velbužda kralj Stefan Dečanski je pokazao da ima najmoćniju vojsku na Balkanu i neizostavno pozicionirao Srbiju kao najveću regionalnu silu. Slabu Bugarsku je mogao da osvoji celu u jednom naletu, ali kada je zagazio preko granice bugari nisu pružili nikakav otpor.
Preostali bugarski velikaši su se predali Stefanu Dečanskom i molili za mir, a čak su pojedini prelazili u njegov tabor. Međutim, srpski kralj nije imao ambicija da rasparčava Bugarsku niti da je prispoji Srbiji.
Zadovoljio se time da na bugarski presto postavi svoju sestru Anu Nedu da vlada u njegovo ime, što će se pokazati kao velika greška u godinama koje će uslediti.
Pobuna “mladog kralja” Stefana Dušana
“Mladi kralj” se veoma istakao i bici kod Velbužda, a njegove ambicije nisu poznavale granice što će se kasnije i dokazati. Istovremeno, srpska vlastela je bila veoma nezadovoljna zato što Stefan Dečanski nije iskoristio tako veliku pobedu, i nije dopustio dobijanje novih teritorija i pljačku po Bugarskoj.
Sukob između kralja i “mladog kralja” postaje vidljiv 1331. godine, a pre toga se uveliko pričalo o svađi srpskih kraljeva. Vojska Stefana Dečanskog upala je u oblast Skadra koji je bio pod Dušanovom kontrolom, međutim “mladi kralj” se nije direktno sukobio sa ocem već se povukao sa druge strane reke Bojane.
Pošto je bio odličan vojskovođa iako je imao oko 20 godina, želeo je da izbegne otvorenu bitku, a uspeo je i da se izmiri sa ocem čime je mir bio sklopljen.
Ipak, loza Nemanjića je bila pred unutrašnjim sukobom usled napetih odnosa unutar dinastije
Ipak, mir se nije mogao održati u napetim odnosima unutar dinastije Nemanjića, te je kralj Stefan Dečanski pozvao svog sina da se pojavi na kraljevom dvoru. Međutim, Dušan je strahovao da će ga otac ubiti ili prognati, te se na nagovor srpske vlastele odazvao pozivu svog oca, ali sa vojskom.
Isprva, Dušan nije želeo da ratuje protiv oca. Nagovarao je svoje bliske ljude da pobegnu kako ne bi “poginuli prevremenom smrću”, ali su oni odbili rekavši da je bolje da poginu u svojoj zemlji nego da žive kao stranci u tuđoj.
Osim toga, Stefan Dečanski se oženio vizantijskom princezom sa kojom je dobio decu, što je dodatno podstaklo Dušana na pobunu, plašeći se da će ta deca pretendovati za presto.
Ohrabren od strane vlastele, “mladi kralj” Dušan je postao vođa pobune, a 1331. godine pobunjenici su stigli do kraljevog dvora Nerodimlje. Stefan Dečanski je pobegao iz dvora u tvrđavu Petrič, a opkolivši ga Stefan Dušan je primorao kralja na predaju.
Sa svojom porodicom je zatočen u tvrđavu Zvečan, gde je trebao biti dok se ne odluči njegova sudbina. Međutim, nakon 2 meseca zatočeništva Stefan Dečanski je pod nerazjašnjenim okolnostima umro.
Pretpostavlja se da ga je vlastela ubila, po nalogu Stefana Dušana, ili bez njegovog odobrenja. U delu “Žitije Stevana Dečanskog” opisuje se da je kralj Stefan Dečanski udavljen golim rukama po nalogu Stefana Dušana.
Srpska pravoslavna crkva je iskoristila ovu verziju njegove smrti kako bi Stefana Dečanskog prikazali kao velikomučenika, kazavši da je “od oca oslepljen od sina udavljen”.
U prilog ovoj tvrdnji ide i legenda koja se vezuje za njegovu smrt.
Naime, kada su dželati došli da ga ubiju, Stefan Dečanski je prokleo sina i njegove potomke, a bačena anatema vekovima kasnije je iskorišćavana da se objasni kraj loze Nemanjića, raspad srpskog carstva, poraz kneza Lazara na Kosovu i pad Srbije pod Turskom koja će biti njihov vazal narednih 500 godina.
Car Stefan Uroš IV Dušan Nemanjić Silni – Biografija i važni podaci
Datum rođenja: oko 1308. godine
Datum smrti: 20. decembar 1355. godine
Mesto rođenja: Srpsko kraljevstvo
Mesto smrti: Devol, Srpsko carstvo
Supružnik: Jelena
Potomstvo: Stefan Uroš V, Teodora
Loza Nemanjića iznedrila je velike vladare, ali ni jedan nije ostavio tako veliki trag u srpskoj istoriji kao Uroš IV Dušan Nemanjić, poznatiji kao Dušan Silni.
Za razliku od prethodnih nasilnih svrgavanja srpskih kraljeva koji su bili praćeni brutalnim građanskim ratovima, Stefan Dečanski nije bio omiljen u svojoj zemlji te je Dušan krunisan bez problema i ikakvog otpora u državi 1331. godine.
Sestra Stefana Dečanskog, Ana, koju je tadašnji kralj postavio da vlada bugarskom u njegovo ime bila je svrgnuta već sledeće godine od strane bugarskih velikaša, a na presto je postavljen Ivan Aleksandar.
Međutim, ni Srbija ni Bugarska nisu želele rat u tom trenutku.
Umesto sukoba, srpski i bugarski vladari odlučili su da sklope trajni mir brakom, pa je Dušan oženio sestru bugarskog cara Jelenu, 1332. godine. U tom periodu, dolazi do pobune u Zeti i Severnoj Albaniji.
Razlog pobune nije jasan, ali se veruje da su pobunjene vojvode i vlastelini digli ustanak protiv Dušana zbog najavljenog rodbinskog povezivanja sa Bugarima, ili su bili nezadovoljni nagradom za učestvovanje u svrgavanju kralja Stefana Dečanskog.
Pobuna je brzo ugušena u krvi.
Sledeće godine kralj Dušan izdaje povelju po kojoj Dubrovniku ustupa primorje od Stona do Dubrovnika, uz obavezu da plaćaju godišnji danak od 500 perpera kao i da isplate 8.000 perpera odjednom kao poklon srpskom kralju.
Pored bogatstva, Dubrovnik se zauzvrat takođe obavezao da će dozvoliti versku slobodu pravoslavnom stanovništvu na tim teritorijama. Međutim, netrpeljivo katoličko sveštenstvo počelo je sa pokatoličavanjem stanovništva i progonom hrišćanskih sveštenika.
Iako je kralj Dušan zapretio da će im oduzeti teritorije ukoliko ne prestanu, druge obaveze preusmerile su njegovu pažnju, a sistematsko proterivanje hrišćanstva se nesmetano nastavilo.
Teško je objasniti toliku nezainteresovanost tadašnje Srbije za svoje priobalske oblasti, ali iste godine Dušan je sredio odnose sa Bosnom i fokusirao se na nova osvajanja.
Prva osvajanja Dušana Silnog
Kralj Dušan Nemanjić usmerio je vojsku prema jugu, i osvojio vizantijske gradove među kojima je bila i Strumica.
Ovaj napad nije bio ishitren, već dobro orkestriran uz pomoć Sirgijana, Romeja koji je imao veliki uticaj u Vizantiji. Srpskom kralju se pridružio 1333. godine, a predvodio je Dušanovu vojsku osvojivši grad Kostur, dok je ostalim gradovima nudio bogatstva i povlastice ako mu se pridruže.
Kralj Dušan, sa druge strane, predvodio je vojsku na ostale važne gradove zauzevši Prilep i Ohrid. Vizantijski car Andronik III je shvatio ozbiljnost situacije i poslao špijune da se prividno pridruže Sirgijanu, vizantijskom prebegu. To je i uradio Sfrances Paleolog, uspevši da ubije Sirgijana 1334. godine.
Smrt njegovog najboljeg vojskovođe poremetila je Dušanove planove, a pored toga, ugarska vojska napala je Srbiju sa severa.
Kako je obojici vladara bio potreban mir, sastali su se kod reke Galik gde su sklopili primirje. Dušan je zadržao neke od osvojenih oblasti, među kojima su Ohrid, Prilep i Strumica.
Iako su Ugari prodrli sve do manastira Žiče, povukli su se čim je kralj Dušan sa svojom vojskom krenuo ka njima, a osvajačke ambicija srpskog kralja su utihnule u tom trenutku.
Savez srpskog i vizantijskog vladara
Svoju priliku da nastavi osvajački pohod Dušan Nemanjić je pronašao u smrti cara Andronika III, kada je njegov legalni naslednik je imao svega 9 godina. Građanski rat i previranja oko vizantijskog prestola su počela, a srpski kralj je spremno napao Makedoniju.
Pravo na vizantijski presto su polagali Jovan Kantakuzin i mali car Jovan V Paleolog, koga je čuvala njegova majka sa pristalicama.
Kako je Kantakuzin počeo da gubi podršku, obratio se Dušanu Nemanjiću za podršku. Nakon pregovora Dušan je prihvatio vojni savez, a dogovor je bio da svako od saveznika zadrži one oblasti i gradove koje bude osvojio.
Dušan je počeo da osvaja gradove bitkom, ili potkupljivanjem žitelja, a Kantakuzin sa delom srpske vojske kreće ka Seru. Ono što je usporilo osvajanja odmah u početku bila je pojava bolesti među Kantakuzinovim trupama, zbog koje su mnogi vojnici i vojne starešine umrli, a ostali su se vratili nazad u Srbiju.
Sa druge strane, carica Ana Savojska je u ime svog sina poslala diplomate da probaju da ubede Dušana da prekine savez sa “uzurpatorom”, a zauzvrat su mu obećali ženidbu sa vizantijskom princezom i gradove zapadno od Hristopolja, osim Soluna.
Dušan Silni je odbio ovu diplomatsku i bračnu ponudu.
Savez između Dušana i Kantakuzina pokušao je da raskine i bugarski car Jovan Aleksandar, ali srpski kralj se nije pokolebao oko svoje odluke.
Krajem 1342. godine Jovan Kantakuzin je počeo da dobija sve veću podršku velikaša različitih oblasti, a pripreme za rat uveliko su bile u toku. Horde plaćenika išlo je kralju Dušanu da se pridruže njegovim redovima, a srpski kralj je ubrzano kupovao oružje u Veneciji.
U rano proleće 1343. godine udružene snage Dušana Nemanjića i Jovana Kantakuzina ponovo su napali Ser. Dušan Nemanjić je stanovnicima poslao poruku da će se povući ukoliko priznaju Kantakuzinovu vlast, a stanovnici su odgovorili tako što su izaslanika isekli na četiri dela i svaki deo izložili na četiri gradske kule.
Srpski kralj je tada opustošio okolinu Sera, a Kantakuzin je krenuo ka Didimotici, ali se ubrzo povukao i vratio u Dušanove redove.
Njihov savez trajao je sve dok se grad Verija nije samostalno predao Kantakuzinu, nakon čega je Dušan shvatio da njegov saveznik sada može da deluje i sam, bez srpske pomoći.
Dušan Silni nastavio je svoja osvajanja i verovatno iste godine osvojao jedan po jedan grad na području Makedonije i Albanije, a Albanija se ubrzo predala srpskom kralju.
Prema ustaljenoj srednjovekovnoj tradiciji, saveznici brzo postanu neprijatelji kada se promene političke prilike pa su naposletku diplomatske misije Carigrada urodile plodom, a kralj Dušan je pogazio zakletvu o prijateljstvu sa Kantakuzinom.
Kada je Kantakuzin krenuo u osvajanje Soluna, solunski zapovednik je sklopio savez sa srpskim kraljem, a Kantakuzin se povukao pred naletom dve armije. 1345. godine Dušan Silni je osvojio Ser, u koji je ušetao istog dana i od tada tamo često i boravio.
Pored Sera, zauzeo je i druge krajeve jugoistočne Makedonije, a pod srpsku vlast potpala su i Solun i Sveta gora.
Dušanu je bilo važno da se prizna legitimitet njegovih osvajanja.
Mletačkom duždu je poslao pismo u kojem tvrdi da gospodari skoro celom Vizantijom. Sa Svetom gorom je uredio odnose tako što je napravio ugovor u kojoj se Svetoj gori potvrđuje ista autonomija koju su imali i pre pripajanja Srbiji, a u molitvama se i dalje prvenstveno pominjao vizantijski car, pa tek onda srpski kralj.
Krunisanje Dušana Nemanjića za cara
Osvajački pohodi i obimno širenje teritorije uticale su na stvaranje ideje o carstvu, a Dušan Silni je želeo da umesto Vizantije stvori novo srpsko-grčko carstvo.
Odobrenje za uzdizanje u cara, Dušan Nemanjić dobio je od Svete gore, bugarskog patrijarha i ohridskog arhiepiskopa. Dušanovi pratioci i vojnici su samostalno proglasili svog vladara za cara, međutim, bilo je potrebno da titulu ozvaniči patrijarh, ili papa.
Zbog toga je bilo potrebno da se srpska arhiepiskopija podigne na rang patrijaršije, pa je pre krunisanja srpski arhiepiskop Joanikije bio proglašen za patrijarha, uz pomoć bugarskog patrijarha koji je prisustvovao ceremoniji.
Na Uskrs, 1346. godine kralj Dušan Nemanjić krunisan je za “cara Srba i Grka”, njegova supruga Jelena za caricu, dok je njegov sin Uroš V krunisan za kralja.
Ovim činom, loza Nemanjića je uzdigla Srbiju od županije i kraljevine do carstva.
Velikanima su dodeljene vizantijske titule kesara, sevastokratora i despota, a na kovanicama je bila utisnuta carska titula na srpskom i grčkom jeziku, dok su sami novčići bili boljeg kvaliteta.
Reakcije suseda bile su različite.
Venecija i Dubrovnik su odmah priznali novog cara, vizantijski car Jovan V Paleolog je takođe priznao Dušanovu carsku titulu, ali je ona bila ograničena samo na Srbiju. Svetogorski kaluđeri su priznali Dušana za cara, ali uz molbu da se u molitvama i dalje prvo spominje vizantijski, pa tek onda srpski car.
Ugarska, sa druge strane se Dušanu obraćala kao “kralju Raške”.
U slično vreme, Jovan Kantakuzin se kruniše za cara Vizantije i u dogovoru sa majkom mladog cara postaje regent na 10 godina, odnosno savladar legitimnom caru. Kantakuzin naziva Dušana Nemanjića “kraljem Srbije”, jer u hrišćanskom učenju postoji samo jedan car – vizantijski.
Iako je postojala titula bugarskog cara, ona se na zapadu tretirala kao kraljevska, kako god je Bugari nazivali.
Carigradska patrijaršija se protivila novoj srpskoj patrijaršiji, pa su nekoliko godina kasnije doneli političku odluku o izopštenju cara Dušana i patrijarha Joanikija, usled čega je došlo do crkvenog raskola.
Širenje srpske teritorije
Dušanova osvajanja su zastala sa promenama u Vizantiji, kada je njegov stari saveznik Kantakuzin konačno izvojevao pobedu i ušao u Carigrad 1347. godine.
Sada i zvanično novi vladar Vizantije, Jovan Kantakuzin je pokušao da uspostavi odnose sa Dušanom Nemanjićem pa je u više navrata slao izlasnike sa zahtevom da srpski car vrati gradove koje je zaposeo, ali bezuspešno.
Ni pretnje da će poslati 10.000 savezničkih Turaka na Srbiju nisu urodile plodom, jer Dušan Silni nije nameravao da se povlači, već je naprotiv planirao nova osvajanja.
Pod Dušanovom komandom, vojska je ovoga puta marširala na Epir.
Iako je epirski namesnik Jovan Anđeo, nećak Jovana Kantakuzina, pokušao da organizuje odbranu, bio je primoran da se povuče u Tesaliju, te je Epir pao relativno brzo i lako u ruke ambicioznog srpskog cara.
U Tesaliji se spremalo za rat protiv Dušana Silnog, ali epidemija kuge koja je harala ovim oblastima ostavila je državu ranjivu. Srpski car je iskoristio priliku da brzo preuzme Tesaliju, sa malim otporom pojedinih gradova.
Međutim, daljih osvajanja nije bilo jer je posle 10 godina mira izbio rat između Srbije i Bosne. Posrednici u ovom sukobu bili su Mlečani, jer njihovoj aristokratskoj trgovačkoj republici nije odgovarao rat.
Uspeli su da izdejstvuju mir, a srpski car je tražio od bosanskog bana da mu vrati Hum. Po isteku primirja, bosanci su želeli da podignu tvrđavu na ušću reke Neretve, a pored toga je situaciju pogoršao upad bosanske vojske u primorske oblasti Srpskog carstva krajem 1349. godine.
Iako je Mletačka republika ponovo pokušala da uspostavi mir, već početkom 1350. godine Dušan Silni počeo je sa vojnim akcijama protiv Bosne.
Glavnina njegove snage ustremila se ka Humu, osvojivši Hum kao i grad Novi. Međutim, dalji prodor zaustavio je pohod Jovana Kantakuzina na drugom kraju Srpskog carstva, te se Dušan sa vojskom odmah uputio ka jugu, ostavivši manje čete da čuvaju Hum.
Bosanskom banu nije trebalo dugo da ponovo zauzme Hum i povrati kontrolu nad čitavom oblašću.
Sukob dva nekadašnja saveznika
Jovan Kantakuzin čvrsto je odlučio da povrati gradove i oblasti koje je car Dušan Silni osvojio od Vizantije, a za bazu svojih operacija izabrao je Solun. Prvo je napao Veriju, grad u kojem se nalazilo oko 1.500 srpskih vojnika i određen broj nemačkih najamnika.
Kada ga je osvojio, pustio je i nemačke i srpske vojnike, a sam vizantijski car navodi da u sukobu niko nije poginuo. Dalje je nastavio prema Vodenu, osvojivši grad i tvrđave oko njega.
Nakon ovih značajnih uspeha ustremio se na Serviju, kojom je upravljao istaknuti Dušanov vojskovođa, kesar Preljub. Preljub nije imao poverenja u stanovnike Servije, stoga je njihovu decu postavio na drugi bedem, dok je žiteljima naredio da se bore na trećem bedemu.
Nakon što je opustošio okolinu, Jovan Kantakuzin je izveo opšti napad na grad sa namerom da ga osvoji na juriš. Međutim, nakon tri dana žestoke borbe morao je da se povuče u Veriju, između ostalog i zbog jake kiše i nevremena koje je pogodilo čitavu oblast.
Krajem 1350. godine Dušan Silni sa svojom armijiom stigao je pred zidine Soluna. Pozvao je Jovana Kantakuzina da se sastanu i razgovaraju o primirju. Srpski car je predložio vizantijskom regentu da svako zadrži ono što ima, što je Kantakuzin odbio.
Kada su se sutradan ponovo sastali Dušan Nemanjić nije hteo da popusti, pa je Kantakuzin zapretio ratom. Nakon nekoliko dana bezuspešnih pregovora, dve vojske susrele su se kod Soluna.
Dugo su stajale jedna nasuprot drugoj, a kako ni jedan vojskovođa nije bio siguran u svoju pobedu, obe armije su se razišle bez borbe.
Jovan Kantakuzin se vratio u Carigrad, ostavivši cara Jovana V Paleologa u Solunu, dok je Dušan povratio gradove koje je Kantakuzin osvojio.
Kako Kantakuzin nije verovao mladom caru, ostavio je u Solunu svog tasta Andronika Asena da motri na njegove poteze. Iako je Kantakuzin upozorio mladog cara da nipošto ne veruje srpskom vladaru, protivnici Kantakuzina su ipak uspeli da ubede Jovana V Paleologa da sklopi pakt sa Dušanom Nemanjićem.
Uobičajeno, građanski rat u Vizantiji je ponovo počinjao sukobom između cara i regenta, dok je Dušan vojno podržavao legitimnog cara u borbi protiv Jovana Kantakuzina.
Kako bi bio spreman za ozbiljnu borbu, Dušan Silni je vizantijskom caru poslao 11.000 konjanika, a vojno ga je podržao i bugarski car Ivan Aleksandar.
Međutim, Jovan Kantakuzin je dobio savezničku pomoć od 10.000 turskih vojnika.
Srpska i bugarska vojska je u svom marširanju iznenada naišla na Osmanlije, te se bugarska vojska povukla i ostavila Srbe i Grke da se sami bore protiv njih. Brojčano moćniji, Osmanlije su masakrirale veliki deo srpske vojske, dok su neki odredi uspeli da se spasu.
Iako u tom trenutku nije znao, Jovan Kantakuzin je ovim potezom uvukao Turke u istoriju Evrope i Balkana.
Nakon ove bitke položaj vizantijskog cara Jovana V Paleologa počeo je da slabi, pa je pokušao bezuspešno da sklopi mir sa Kantakuzinom i građanski rat je nastavio da bukti.
Rat protiv Ugarske
Na severnoj granici Srbije, ugarski kralj sklopio je sporazum sa Napuljskom kraljevinom i pripremao je ozbiljan pohod protiv Dušana Silnog.
Rat je počeo 1353. godine, a car Dušan Silni je odmah sa vojskom krenuo prema neprijatelju. Stigavši do Rudnika uvideo je da su Ugari brojčano nadmoćniji, pa je poslušao savete svojih vojskovođa i izbegao sukob sa njima na otvorenom polju.
Ugarski kralj nije mogao da se bori protiv Dušana na teškom terenu te je pristao na pregovore, međutim oni su propali jer car Dušan Silni nije bio spreman da prihvati teške uslove mira.
Kako srpska vojska nije izlazila na ravnicu, Ugarski kralj nije imao izbora osim da se povuče. Napad na Srpsku carevinu izveo je opet sledeće godine, ali ponovo bez značajnog uspeha jer su ugarski vojnici stradali od neke bolesti, najverovatnije malarije.
Osmanska pretnja sa istoka
Dušan Nemanjić je uglavnom povlačio logične i smislene poteze tokom svoje vladavine.
Kako se njegova država širila i sadržala različite narode, kulturu i običaje, na saboru vlastele i crkvenih velikodostojnika predstavio je zakonik od 202 člana koji bi državu uredili propisima koji važe za celokupno srpsko carstvo.
Dušanovim zakonikom je jasna njegova namera da Srpsko carstvo zameni Vizantijsko carstvo, stoga je prigrlio vizantijske tradicije kako bi narod lakše prihvatio tranziciju.
Pošto je vlastela bila previše moćna i svojim sebičnim delovanjima slabila sopstvenu državu, zakonikom je uveden poredak pomoću kojeg su se jasno znala prava i obaveze svih staleža.
Dušanov zakonik se smatrao za prvi ustav srednjovekovne Srbije.
U početku su delovanja srpskog cara prema Turcima bila isključivo u svrhu borbe protiv Vizantije, pa je u jednom trenutku i pregovarao sa osmanskim sultanom Orhanom oko 1351. godine nudeću svoju kćer za nevestu jednom od njegovih sinova.
Sultan Orhan je prihvatio ponudu, ali su turske poslanike presreli Grci i deo pobili, a deo zarobili čime su pregovori turskog sultana i srpskog cara propali.
Međutim, uvidevši da prisustvo Osmanlija na Balkanu nije ni slučajno ni trenutno, pregovarao je sa papom da predvodi hrišćansku uniju protiv Osmanlija, ali do realizacije plana nikada nije došlo.
Kako bi umanjio ogromnu opasnost koja se nadvila nad Balkanom, ponudio je papi Inoćenziju VI čak i priznavanje papskog primata.
Ovim potezom je želeo da otkloni pretnju od Ugarskih upada sa severa, ali papa nije prihvatio njegovu kandidaturu za vrhovnog zapovednika hrišćanske vojske, već je na to mesto imenovao Ugarskog kralja Ludviga I.
Imenovanjem Ludviga I za kapetana hrišćanske unije papa je pomogao samo Osmanlijama, jer ugarski kralj nikada nije imao nameru da napadne Turke, već je svoj novi položaj iskoristio da pojača svoj uticaj i još jače se ustremi na Srbiju.
Zahvaljujući kapetanu novog evropskog bloka protiv Turaka koji je postojao samo na papiru, Osmanlije su nesmetano nastavile sve više da prodiru u Balkan, sa namerom da ga trajno pripoje Osmanskom carstvu.
Nijedan vizantijski car nije shvatio koliku pretnju predstavljaju Turci po ceo Balkan, već su ih koristili kao pomoćne trupe u svojim besmislenim i beskonačnim građanskim ratovima.
Iako je pokušavao da ubedi večito zavađene strane da se udruže protiv zajedničke pretnje, Dušan Silni u tome nikada nije uspeo jer sloga nije nešto što je dugoročno karakteristično za ove krajeve.
Umro je iznenada u nedelju 20. decembra 1355. godine, pod nerazjašnjenim okolnostima.
Postoje razne teorije o smrti prvog srpskog cara, a kao uzroci se navode trovanje, moždani udar, pa čak i epilepsija. Ogromno Srpsko carstvo sa više miliona stanovnika preuzeo je njegov jedini sin, poznatiji kao Uroš Nejaki.
Car Stefan Uroš V Nemanjić Nejaki – Biografija i važni podaci
Datum rođenja: oko 1336. godine
Datum smrti: 4. decembar 1371. godine
Mesto rođenja: Nepoznato
Mesto smrti: Reka Marica
Supružnik: Ana
Potomstvo: bez potomaka
Kako je loza Nemanjića značajno oslabila nakon iznenadne smrti cara, a novi car Uroš nije imao potomke, odmah se javila težnja za cepanjem države po ustaljenoj tradiciji ovog područja.
Prvi koji je poremetio red u Srpskom carstvu bio je Dušanov polubrat Simeon, koji je tražio da bude novi car, ili da bude savladar, nije u potpunosti poznato.
Međutim, vlastela je ostala na strani Uroša Nemanjića iz više razloga. Prvo, i dalje se mogao osetiti jak autoritet vladavine Dušana Silnog, a tron pripada Dušanovom sinu prema pravilu i zakonu, dok je sa druge strane Simeon smatran za polugrka, zbog vaspitanja i majčinog porekla.
Jedna po jedna oblast Srpskog carstva počela je da teži ka nezavisnošću, a pored toga su ponovo buknula stara lokalna neprijateljstva i građanski ratovi koje je Dušan Silni čvrstom rukom držao pod kontrolom.
Period vladavine Uroša Nejakog karakterišu samostalne politike pojedinaca, dok sam car nije predvodio vojsku, a većina velikana se obraćala direktno carici Jeleni.
Grci su unajmili turske plaćenike i uputili se prema srpskim teritorijama kako bi ih povratili, ali su naišli na snažan otpor srpske vojske koju je predvodio ćesar Vojihna. Grci i Turci su bili potučeni i pobegli su nazad u svoje zemlje.
I Ugarski kralj je shvatio da se pojavila sjajna prilika da se konačno obračuna sa Srbijom, predvodivši vojsku lično u prodoru na Srbiju. Iako je zakoračio “8 dana hoda” u Srbiju, nije se osmelio da nastavi dalje zbog neprohodnih srpskih planina, a otpor srpske vojske je bio najjači u oblastima pod gustom šumom, sa mnogo brda i uvala.
Nedugo zatim stari primorski prijatelj Srbije, Dubrovnik, priznao je vrhovnu vlast Ugara zbog čega odnosi Dubrovnika i Srbije polako postaju neprijateljski.
Raspad Srpskog carstva i smrt poslednjeg Nemanjića
Osim nespremnosti mladog cara Uroša da sluša iskusne državnike i vodi carstvo, na rasparčavanje Srpskog carstva uticalo je i relativno kratak period tokom kojeg je postojalo, pa države koje su ga činile još uvek nisu imale osećaj zajedništva i pripadnosti jednoj naciji.
Dakle, nisu delili viziju koju je Dušan Silni tako snažno zastupao.
Osim toga, vlastela je gledala svoje interese, a ne interese države pa je rado rušila carstvo zarad svoje lične koristi. Uroševa vladavina bila je idealno vreme za to – na tronu je sedeo slab i bezvoljan vladar, a krize su bile vidljive i unutar carstva i van njega.
Prvo se Srpsko carstvo podelilo na 2 carstva. Jednim je vladao Uroš, dok je drugim vladao Simeon.
Uroš Nejaki je sebi našao savladara, Vukašina, koga je krunisao za kralja, dok je njegovom bratu Uglješi dodelio titulu despota. Vlastela ovim izborom nije bila zadovoljna, naročito zato što Uroš nije imao potomke, pa bi u tom slučaju presto nasledio Vukašinov sin, a ne član svetorodne loze Nemanjića.
Prodiranje Osmanlija na Balkan se nastavilo, kako je Dušan Silni i strahovao, a novi kralj Vukašin i njegov brat Uglješa doživeli su strahovit poraz u Maričkoj bici kada su ubijeni i kralj i despot, a mesto bitke je danas poznato kao srpska pogibija, zbog užasnog masakra i obezglavljivanje države od strane Osmanlija.
Srbija je sa nivoa moćnog carstva survana na nivo država drugog ili trećeg reda, dok je Osmanlijama put za osvajanje čitavog Balkana bio praktično slobodan – više nije bilo nikoga ko bi mogao da ih zaustavi. Sam car Uroš, koji nije učestvovao u Maričkoj bici umro je ubrzo nakon nje, čime se loza Nemanjića neslavno ugasila, a Srbija potpala pod apsolutnu vladavinu Osmanskog carstva pod kojom će ostati narednih 500 godina.
