Crkve i manastiri u Srbiji

Pravoslavne crkve u Srbiji –  osnovne odlike, istorija i značajni podaci

Srbija prima hrišćanstvo u 7. veku, a svoju autokefalnost dobija 1219. godine, kada Sveti Sava postaje arhiepiskop srpskih i primorskih zemalja. Priznavanjem hrišćanstva nastaje i potreba za građenjem verskih objekata i kutkom namenjenim za bogosluženja. 

Prve pravoslavne crkve u Srbiji nastale su po uzoru na rimske bazilike, i građene su  pod uticajem romanike. Ovaj stil naknadno prerasta u grčko-vizantijski, da bi za vreme srednjevekovnih vladara i njihovih verskih zadužbina prevoladavao raški i moravski stil.

Za vreme Turaka stalo se sa izgradnjom pravoslavnih bogomolja, da bi nakon njihove vladavine, ali i dolaskom Karđorđevića na vlast, počela nova etapa u crkvenoj arhitekturi – nastanak nacionalnog stila. 

Kakva arhitektura odlikuje pravoslavne crkve u Srbiji? 

Osnovni značaj pravoslavnih crkvi jeste to što su mesta za bogosluženje, te čitav prostor ima simboliku liturgije. Srpske crkve se mahom razlikuju u zavisnosti od toga kada su nastajale. 

Većina se deli na 3 dela: priprata i predvorje, odnosno narteks, srednji deo hrama odnosno naos, i oltar. Unutrašnjost pravoslavnih crkava ukrašena je freskama. Najlepše crkve u Srbiji, ali i šire, upravo se mere prema očuvanosti fresaka, ali i čitave konstrukcije crkve. 

Kada je reč o kupolama, pravoslavne crkve mogu imati 2, 3, 5, 7 i 13 kupola.  A svaki broj ima svoje značenje. Tako broj dva predstavlja dvojaku prirodu Isusa Hrista – božju i ljudsku, tri su lica Svete Troice, pet simbolizuje Isusa i četiri evangelista, sedam je simbolika za sedam dana Božjeg stvaranja,  a 13 predstavlja Isusa i njegovih 12 apostola. 

Hrišćanske crkve se postavljaju u pravcu istok zapad, a na istočnom delu crkve nalazi se oltar, i to je najsvetiji deo bogomolje. 

Katoličke crkve u Srbiji – osnovne odlike, istorija i značajni podaci

Katoličke crkve u Srbiji rasprostranjene su širom zemlje, a najzastupljenije su u Vojvodini, gde ima najviše katolika. Nakon Hrišćanstva, Katoličanstvo je najzastupljenija religija u našoj zemlji. Katolička verska zajednica u Srbiji, deo je Međunarodne biskupske konferencije Sv. Ćirila i Metodija. 

Katoličke crkve u Srbiji su raspoređene u jednu nadbiskupiju i četiri biskupije, a to su Beogradska nadbiskupija, Subotička biskupija, Zrenjaninska biskupija, Sremska biskupija, Prizrensko-prištinska biskupija, i Krsturska eparhija. 

Arhitektura bazilika i katedrala 

Bazilike i katedrale predstavljaju primere katoličkih verskih objekata, a na arhitekturi rimskih bazilika počivaju mnogobrojne crkve. 

Arhitektura ovih verskih objekata prošla je kroz različite faze i stilove. Tako je rano hrišćanstvo obeležio nastanak bazilika koje su se gradile u 4. veku. Njihova arhitektura tada podrazumevala je tri broda podeljena stubovima, galeriju, apsidu i ulazni deo – atrijum. 

Kasnije, nastaje predromanika, a za njom i romanika kada je katolička crkva zadobila oblik latinskog krsta. Ove verske objekte odlikovali su masovni zidovi i bogata horizontalna raščlanjenost. 

Zatim su se ređali arhitektonski stilovi gotika, renesansa, barok i rokoko koji su doneli neke od najimpozantnijih katoličkih katedrala i bazilika. Za gotiku su karakteristični šiljati lukovi i izduženi svodovi, za renesansu pak polukružni lukovi.

Barok je doneo isticanje raskoši i bogatsva u arhitekturi, pa su tada nastale sve kitnjaste verske građevine, koje danas okupljaju veliki broj turista svojim upečatljivim izgledom. 

Manastiri u Srbiji – osnovne odlike, istorija i značajni podaci

Manastiri u Srbiji predstavljaju vekovima čuvane verske bogomolje, koje su našim prostorima imale istorijski i kulturološki značaj. Ono što razlikuje manastir od crkve jeste činjenica da manastiri predstavljaju mesto gde se vodi monaški život, gde žive oni koji su odlučili da svoj život posvete bogosluženju. 

Tako postoje muški manastiri u Srbiji, gde su isključivo monasi, a izuzetno su značajni i ženski manastiri u Srbiji, gde čitav posed vode monahinje. 

U Srbiji je čak 54 manastira proglašeno spomenicima kulture, a postoje svetinje i koje su zaštićene na  međunarodnom nivou. Na listi svetske kulturne baštine UNESCO, nalaze se manastiri: Studenica, Stari Ras sa Sopoćanima, kao i manastiri na Kosovu i Metohiji – Pećka Patrijaršija, Gračanica, Dečani i Bogorodica Ljeviška. 

Ovo su ujedno i najpoznatiji manastiri u Srbiji, pored Žiče, Mileševe, Tumana, i drugih. 

Pravoslavni manastiri u Srbiji – osnovne arhitektonske odlike 

Kada su u pitanju manastiri Srbija je izuzetno bogata ovim zdanjima. Manastirski život počinje da se razvija za vreme Nemanjića, a svoj vrhunac dostiže u 14. i 15. veku. 

Srednjevekovni manastri u Srbiji građeni su pod uticajem vizantijske arhitekture, sa primesama romanike i baroka. Srpske manastire odlkuju različiti stilovi gradnje, i lepota živopisa koja se ogleda u činjenici da su svi manastirski kompleksi okruženi predivnim pirodnim pejzažima. 

U vreme razvitka hrišćanstva u Srbiji, mnogo toga se uzelo od Vizantije, pa je tako preuzeta i podela manastira. Zato se pravoslavni manastiri u Srbiji dele na carske manastire tj lavre, patrijaršijske manastire, episkopske dvorove i eparhijske odnosno ktitorske manastire. 

Kako su uređeni manastiri u Srbiji – šta predstavlja manastirski kompleks? 

Manastirski kompleks podrazmeva sve pomoćne zgrade koje se nalaze pored same bogomolje, a koje su neophodne za održavanje manastirskog života. Tako manastirski kompleks čine konaci, biblioteka, kupatila, nekad čak i ambulanta, u zavisnosti od veličine samog poseda. 

Sve ove prostorije monasi koriste za život, a manastirski konaci obično primaju i vernike koji žele da se zadrže nekoliko dana u ovim verskim objektima. 

Čudotvorni manastiri u Srbiji 

Kutak koji pruža mir, blaženstvo i božju pomoć – tako bi vernici opisali boravak u manastiru. Osim toga, za određene manastire se veruje da imaju lekovita dejstva, i da mogu biti izuzetno značajni prilikom lečenja od različitih fizičkih i psihičkih oboljenja. 

Veruje se da čudotvorni manastiri u Srbiji leče tako što ljudi dolaze da im sveštenici očitaju molitvu, ili da piju lekovitu vodu koja se u njima nalazi. S obzirom da gotovo svaki manastir štiti određeni svetac, često je verovanje povezano upravo sa njim. 

Najpoznatija verska zdanja u Srbiji

Govoreći o odlikama srpskih crkava i manastira, pomenuli smo i neke od najvećih verskih zdanja u našoj državi. Ona su rasprostranjena po čitavoj zemlji, s tim da su neke crkve i manastiri u Srbiji grupisani na određenoj teritoriji. 

Crkve i manastiri u Vojvodini

Na tlu ravne Vojvodine izdigla se jedna planina – Fruška Gora, a na njoj je podignuto čak 16 srednjevekovnih manastira, zbog kojih danas ovaj deo države zovu “srpski Atos”. 

S obzirom da su u srednjem veku sve bogomolje nastajale kao zadužbine vladajuće porodice i vladara na čelu, tako su i fruškogorski manastiri delo porodice Brankovića, koji su po uzoru na Nemanjićke države gradili svoje zadužbine. 

Ovi manastiri su Krušedol, Staro Hopovo, Novo Hopovo, manastir Rakovac, manastir Beočin, manastir Vrdnik – Ravanica, Velika Remeta, manastir Grgeteg, manastir Bešenevo, Petkovica, Šišatovac, Kuvedžin, Đipša, Privina Glava, Jazak i Mala Remeta. 

Osim pravoslavnih, u Vojvodini se nalazi i veliki broj katoličkih verskih objekata. Jedna od najpoznatijih crkava jeste Ime Marijino, upečatljiva građevina u centru Trga slobode u Novom Sadu.  Ovu crkvu često nazivaju i katedrala, iako ona to nije, a razlog je taj što Novi Sad pripada Subotičkoj biskupiji, čija se katedrala i nalazi u Subotici. 

Crkve i manastiri istočne Srbije 

Manastiri istočne Srbije neki su od najvećih svetinja u našoj zemlji. U ovom delu Srbije nalazi se i manastir Manasija (Resava), srednjevekovni čuvar naše istorije. Takođe, ovde se nalazi i manastir Ravanica, kao i manastiri Gornjak, Prohor Pčinjski, Poganovo, Sveti Roman i Temska. 

Takođe najlepše crkve u Srbiji, kad je reč o seoskim crkvama, nalaze se upravo u istočnoj Srbiji. Među njima su crkva Donja Kamenica, zatim Trška crkva posvećena Rođenju Presvete Bogorodice, koja predstavlja spomenik kulture od velikog značaja. 

Izuzetno je specifična i crkva u selu Oreovica koja predstavlja primerak crkve brvnare u Srbiji. Ova stara crkva posvećena je Uspenju Bogorodice. Građena je bez temelja, od hrastovih greda, što je specifično za narodno graditeljstvo.

Baš kao i kod svake crkve, i njena unutrašnjost je podeljena na oltar, naos i pripratu. Međutim, drvena pregrada koja je delila prirpatu od naosa danas je uklonjena, tako da je prostor postao jedinstven. Ova crkva brvnara predstavlja spomenik kulture. 

Još jedan primer crkve brvnare u Srbiji jeste i crkva u selu Četereže podignuta 1805. godine. Ona spada u jednu od najstarijih bogomolja ovog tipa. 

Crkve i manastiri u zapadnoj Srbiji 

U zapadnoj Srbiji nalazi se srednjevekovni manastir Mileševa, kao i manastiri Banja, Tronoša, Pustinja, Uvac, Ćelije, Lelić, Rača i Kumanica. 

Od navedenih manastira najznačajnija je Mileševa, u kojoj se nalazi freska Beli Anđeo – najpoznatija srpska ikona od svetskog značaja. Freska predstavlja samog Anđela Gospodnjeg obučenog u hiton. 

Ova freska nastala je u 13. veku, kao delo nepoznatog grčkog umetnika. U 16. veku preko ove freske bila je naslikana druga, pa tako Beli Anđeo biva sakriven sve do 20. veka kada je freska restauirana. 

Crkve i manastiri u Šumadiji 

Šumadija je okrilje za neke od najznačajnijih srpskih svetinja. Crkve i manastiri u Šumadiji su poznate u čitavoj zemlji, a sve ove svetinje čuvaju dugu tradiciju i duh pređašnjih vremena. 

Ovde se nalaze manastir Studenica, Žiča, Sopoćani , Đurđevi Stupovi, kao i manastiri Gradac, Kaona, Kalenić, Ljubostinja, Končul, Drača, Koporin, Crna reka i mnogi drugi. Od crkava ovde su smeštene Sveti Ahilije u Arilju, kao i Petrova crkva u Novom Pazaru.

Crkve i manastiri u južnoj Srbiji 

Niš, Prokuplje, Vranje, Vlasotince, Leskovac, i ostatak juga kriju svoje svetinje. U Nišu se nalazi crkva Presvete Bogorodice, kao i hram Svetog Pantelejmona, crkva Svetog Apostola Luke, zatim Svetog cara Konstantina i carice Jelene. 

Takođe, u Kuršumliji se nalazi izuzetno značajan manastir Svetog Nikole. 

Manastiri i crkve u Beogradu

Srpska prestonica je pretrpela različita istorijska previranja, kao i drastične promene vlasti. Po njenom tlu su gazile osmanske sile, ali i austrougarska vlast, a svi su ostavili svoj trag. Ipak, srpske svetinje su očuvane do danas. 

U najznačajnije crkve u Beogradu ubrajaju se Saborna crkva, zatim Vaznesenska crkva i Bogorodičina crkva. Tu je i monumentalno zdanje – Hram Svetog Save na Vračaru, najveći pravoslavni hram koji prima 12 hiljada vernika. 

Značajne su i crkva Svetog Marka, Topčiderska crkva, zatim crkva Vasilija Ostroškog. Kada je reč o manastirima, najznačajniji je manastir Rakovica, kao i manastir Vavedenje.

S obzirom da je Beograd grad kontrasta i različitosti, ovde su svoje mesto našle i katoličke crkve, jedna sinagoga, kao i jedna džamija. 

Crkve i manastiri na Kosovu 

Kosovo i Metohija dom je za neke od najvećih srpskih svetinja, od kojih su neke svoje mesto zaslužile i na Uneskovoj listi. Smatra se da na Kosovu ima oko 1300 crkava, manastira i drugih verskih objekata od kojih su mnogobrojni srušeni u različitim ratovima i previranjima na ovom tlu. 

U najveće svetinje ovog kraja spadaju manastir Visoki Dečani, koji je izgrađen 1321. godine, i koji je zadužbina kralja Stefana Dečanskog i cara Dušana.  Nalazi jugozapadno od grada Peći, ispod planinskog masiva Prokletije. 

Takođe, na Kosovu se nalazi i manastir Gračanica, zadužbina kralja Milutina nastala 1321. godine, posvećena Uspenju Presvete Bogorodice. Manastir se nalazi u istoimenom selu, nedaleko od Prištine. 

Gračanica je jedan od najznačajnijih spomenika srpske kulture, a u njoj se nalaze freske koje prikazuju rodoslov Nemanjića, kao i lik kraljice Simonide, žene kralja Milutina. 

Pećka Patrijaršija je manastirski kompleks koji čine četiri crkve sagrađene u 13. i 14. veku. Ovaj manastir je najznačajniji po tome što je vekovima bio sedište Srpske pravoslavne crkve. 

U prizrenu se nalazi crkva Bogorodica Ljeviška, koja je takođe zadužbina kralja Milutina. Crkva je podignuta početkom 14. veka, na ostacima katedrale iz 13. veka. Tokom turske vladavine u 18. veku ova crkva je bila pretvorena u džamiju, da bi tek u 20. veku ponovo bila pretvorena u pravoslavnu crkvu. 

Crkve i manastiri kao veliki čuvari tradicije i turističke atrakcije

Crkve i manastiri u Srbiji pričaju drevne priče koje bi svako trebalo da čuje. Ovo su priče o smenama vlasti, generacija, vera, i ideologija. Crkva je stajala nepomično prateći svoj narod i pružajući utehu i spas onome kome je to bilo potrebno. 

Danas nas ovi verski spomenici mogu puno naučiti o našoj kulturi, te poseta srpskim crkvama i manastirima može biti posmatrana iz više uglova – kulturološkog, istorijskog, tradicionalnog i verskog. 

Značaj koji imaju drevni verski objekti u Srbiji, nije poznat samo nama sa ovih prostora, već i turistima koji sve češće u posetu naše zemlje uključe i obilazak najvažnijih crkava i manastira. 

Zato našim verskim zdanjima treba odati počast i kada je reč o turističkom značaju. Obiđite najlepša verska zdanja Srbije, a ne zaboravite da i svojim prijateljima iz inostranstva preporučite najbolji način da se upoznaju sa Srbijom, njenom istorijom u kulturom.